گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین ایران
10.22103/jic.2025.25075.1419
چکیده
حوزه اقتصاد به عنوان یکی از مقوله های مهم قابل مطالعه در هر سرزمینی همواره مورد توجه و بررسی پژوهشگران خاصه در عرصه تاریخ قرار داشته است. در این راستا بررسی اوضاع اقتصادی اگر با نگاهی تطبیقی و مبتنی بر تاریخ محلی انجام گیرد، امکان فهم و شناخت بیشتر و صحیح تر وجوه مختلف اوضاع تاریخی از جمله علل رشد اقتصاد در زمینه خاصی چون تجارت فراهم می گردد. در چنین شرایطی دو شهر نیشابور و مرو به واسطه موقعیت جغرافیایی خود از همان قرون اولیه مورد توجه کنشگران سیاسی، نظامی و اقتصادی قرار داشته و در سایه اقدامات ایشان اوضاع اقتصادی این دو شهر دچار تغییراتی گردید که در برخی زمینه ها با یکدیگر شباهت و برخی دیگر تفاوت داشته است. در این راستا به جهت بازه زمانی به واسطه وقوع تحولات متعدد و سریع از ابتدای قرن سوم تا اواسط قرن پنجم در ابعاد مختلف زیست انسانی جامعه ایرانی ، قرون ذکر شده مبنای پژوهش قرار گرفت. تلاش شد که با روش توصیفی - تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای به این پرسش پاسخ داده شود که علل رشد اقتصاد دو شهر مذکور در بازه زمانی ذکر شده چه شباهت ها و تفاوت هایی داشته اند؟ بنابراین هدف از تحقیق حاضر نگاهی تطبیعی به عوامل رشد اقتصاد نیشابور و مرو می باشد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که نیشابور و مرو (هر دو) در موقعیت جغرافیایی – راهبردی مناسبی قرار داشتند که یکی از مقدمات لازم برای رشد تجارت را فراهم می کرد. جدا از موقعیت پایتختی (بیشتر نیشابور) عوامل دیگری باعث شد که اقتصاد نیشابور نسبت به مرو از رشد سریع و گسترده تری برخوردار باشد.
ابن اثیر، ابو الحسن علی، اللباب فی تهذیب الأنساب، دار صادر بیروت، بی تا
ابن اثیر، عزالدین، 1385، تاریخ کامل، برگردن حمید رضا آژیر، تهران: اساطیر
ابن حوقل، محمد، 1366، صورة الارض، با ترجمه جعفر شعار، انتشارات امیر کبیر
ابن خردادبه، 1371، مسالک و ممالک، ترجمه سعید خاکرند، تهران: موسسه مطالعات و انتشارات تاریخی.
ابن عماد حنبلی، شهاب الدین عبدالحی، شذرات الذهب، تحقیق عبدالقادر الارنووط، دار ابن کثیر بیروت، 1986م،
ابن فقیه، بی تا، البدان، ترجمه ح.مسعود، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران
ابن فندق، ابو الحسن علی، تاریخ بیهق، تصحیح احمد بهمنیار، تهران: بنگاه دانش، 1317
ابن نقطه، محمد بن عبدالغنی، التقیید لمعرفة رواة السنن والمسانید،المحقق: کمال یوسف الحوت الناشر: دار الکتب العلمیة الطبعة: الطبعة الأولى 1408 هـ - 1988 م
ابی دلف، 1354، سفرنامه در ایران، تعلیقات مینورسکی، ترجمه سید ابو الفضل طباطبائی، تهران: کتابفروشی زوار
اشپولر، برتولد، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه جواد فلاطوری، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1369
اصطخری، 1340، مسالک و ممالک، ابو اسحاق ابراهیم بن محمد، اهتمام ایرج افشار، بنگاه ترجمه و نشر کتاب تهران
اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبین،مؤسسة دار الکتاب للطباعة والنشر قم - ایران منشورات المکتبة الحیدریة، 1965 م
بارتولد، تذکره جغرافیای تاریخی ایران، ترجمه حمزه سردادور، تهران، چاپخانه اتحادیه، 1308
بارتولد، آبیاری در ترکستان، ترجمه کریم کشاورز، 1350
باسورث، ادموند، تاریخ غزنویان، ترجمه حسن انوشه،تهران: امیر کبیر، 1378
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، ترجمه عبدالعلی نور احراری، تربت جام، 1390
بدری، روح اله پاییز 1390، «نیشابور در قرون سوم و چهارم هجری» فصلنامه علمی – پژوهشی مسکویه، سال 6، شماره 18
برگیان، اعظم تابستان 1383 ، «اوضاع اقتصادی و تجاری سامانیان» تاریخ پژوهی شماره 19
بیهقی، محمد بن حسین، 1383، تاریخ بیهقی، تصحیح علی اکبر فیاض، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد
حاکم نیشابوری، ابوعبدالله، 1375، تاریخ نیشابور، ترجمه محمد بن حسین خلیفه، تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران: نشر آگه
حموی، 1995م، معجم البلدان، الناشر: دار صادر، بیروت
دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، تهران: دانشگاه تهران، 1377
ذهبی، شمس الدین ابوعبدالله محمد، 1405 هـ / 1985 م، سیر أعلام النبلاء، المحقق : مجموعة من المحققین بإشراف الشیخ شعیب الأرناؤوطالناشر : مؤسسة الرسالة
ذهبی، شمس الدین، سیر الاعلام النبلاء، المحقق : مجموعة من المحققین بإشراف الشیخ شعیب الأرناؤوط الناشر : مؤسسة الرسالة الطبعة : الثالثة ، 1405 هـ / 1985 م
رنجبر، احمد، خراسان بزرگ، تهران: امیر کبیر، 1363
سوقندی، محمد رضا تابستان 1402 ، »بررسی عوامل مؤثر در رشد اقتصاد نیشابور در عصر طاهریان« تاریخ اسلام سال 24 شماره 2
شافعی، کیوان پاییز 1397، »جایگاه اقتصادی مرو در سده های سوم و چهارم هجری« پژوهشنامه خراسان بزرگ، شماره 32
طبری، محمد بن جریر، 1375، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر
طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری – الرسل و الملوک، الناشر: دار التراث – بیروت الطبعة: الثانیة - 1387 هـ
طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، جلد 4، تهران: اساطیر، 1363
طوسی، محمد بن حسن، رجال طوسی، ناشر: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الاسلامی.
طوسی، محمد بن محمود، عجایب المخلوقات، اهتمام منوچهر ستوده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1382
عتبی، ابو نصر محمد، ترجمه تاریخ یمینی، ترجمه جرفادقانی، تهران: چاپخانه محمد علی فردین، 1334
عتبی، ترجمه تاریخ یمینی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1374
فارسی، عبدالغفار بن اسماعیل، المنتخب من السیاق لتاریخ نیشابور، دار کتب علمیه بیروت، 1409
فارسی، عبدالغفار بن اسماعیل، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1362
فرای، ریچارد، بخارا دستاورد قرون وسطی، ترجمه محمود محمودی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1348
کافی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، الناشر: دار الکتب الإسلامیة: تهران سنة الطباعة: 1407 ق
گردیزی، ابو سعید عبدالحی، 1363، زین الاخبار، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران
مقدسی، ابوعبدالله محمد، 1361، احسن التقاسیم، ترجمه علی نقی منزوی، تهران، شرکت مولفان و مترجمان ایران، چاپ اول
نرشخی، محمد بن جعفر، 1363، تاریخ بخارا، مترجم احمد بن محمد قباوی، مصحح مدرس رضوی، تهران: توس
نولدکه، تئودور، تاریخ ایرانیان و عرب ها در زمان ساسانیان، ترجمه عباس زریاب، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی، 1358
نویسنده نامعلوم، 1361، حدود العالم من المشرق إلی المغرب، نویسنده نامعلوم، به کوشش منوچهر ستوده، کتابخاننه طهوری تهران
غلامی, اشکان . (1404). بررسی تطبیقی علل رشد اقتصاد نیشابور و مرو از ابتدای قرن سوم تا اواسط قرن پنجم. پژوهشنامه تمدن ایرانی, 7(1), 85-106. doi: 10.22103/jic.2025.25075.1419
MLA
غلامی, اشکان . "بررسی تطبیقی علل رشد اقتصاد نیشابور و مرو از ابتدای قرن سوم تا اواسط قرن پنجم", پژوهشنامه تمدن ایرانی, 7, 1, 1404, 85-106. doi: 10.22103/jic.2025.25075.1419
HARVARD
غلامی, اشکان. (1404). 'بررسی تطبیقی علل رشد اقتصاد نیشابور و مرو از ابتدای قرن سوم تا اواسط قرن پنجم', پژوهشنامه تمدن ایرانی, 7(1), pp. 85-106. doi: 10.22103/jic.2025.25075.1419
CHICAGO
اشکان غلامی, "بررسی تطبیقی علل رشد اقتصاد نیشابور و مرو از ابتدای قرن سوم تا اواسط قرن پنجم," پژوهشنامه تمدن ایرانی, 7 1 (1404): 85-106, doi: 10.22103/jic.2025.25075.1419
VANCOUVER
غلامی, اشکان. بررسی تطبیقی علل رشد اقتصاد نیشابور و مرو از ابتدای قرن سوم تا اواسط قرن پنجم. پژوهشنامه تمدن ایرانی, 1404; 7(1): 85-106. doi: 10.22103/jic.2025.25075.1419