بررسی نقشمایه حیوانی در هنر استان لرستان با تکیه بر دست‌ساخته‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه آموزشی باستان‌شناسی، دانشجوی دکتری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 گروه آموزشی باستان شناسی،پژوهشگر پسادکتری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

3 دانشیار گروه آموزشی باستان شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

4 گروه آموزشی باستان شناسی، دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

10.22103/jic.2025.24114.1367

چکیده

هنر لرستان، منشاء باورها و اعتقادات مردمانی است که با بیان رمزی و نمادین خویش دست به خلق آثار هنری زده‌‌اند. در واقع این هنر خواستگاه افکار و عقاید، تخیلات، اساطیر و آئین‌هاست که در زندگی جوامع بشری در کالبد دست‌ساخته‌ها متجلی می‌شوند. هنرمندان لرستان، اهمیت خاصی به تجسم حیوانات در آثار هنری خود داشته‌اند که نشان از اهمیت و جایگاه ویژه حیوانات در زندگی انسان است. هدف این پژوهش بررسی نقوش حیوانی برروی دست‌ساخته‌های استان لرستان با الهام‌گیری از رموز نمادین می‌باشد. رویکرد این پژوهش کیفی و برای جمع‌آوری داده‌ها از دو روش میدانی و اسنادی استفاده شده است. پژوهش حاضر چهار گروه از دست‌ساخته‌های لرستان که شامل: مفرغینه، سنگ‌نگاره، سنگ قبور و دست‌بافته می‌شود، را مورد بررسی قرار می‌دهد. نتایج نشان می‌دهد مردمان این منطقه به دو دلیل نقوش حیوانی را برروی دست‌ساخته‌های خود به تصویر می‌کشیدند؛ نخست مردم براین عقیده بودند که به تصویر کشیدن بخشی از حیواناتی که می‌توانند برای آن‌ها خطرناک باشند و همچنین برای مقابله و تسلط بر آن حیوان نقش آن را برروی دست‌ساخته‌های خود به تصویر می‌کشیدند، در مرحله بعد تصویر حیواناتی که از نظر اقتصادی و آئینی حائز اهمیت بوده‌اند، را به تصویر کشیده‌اند. نقوش این حیوانات شامل: بزکوهی، اسب، گاو، شیر، قوچ، گوزن، سگ، خروس و پرنده می‌باشند که در تمامی ادوار تا به امروز، در اکثر جنبه‌های مهم زندگی از جمله؛ اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و باورهای مردم این منطقه تأثیرگذار بوده‌اند.نقشمایه‌های حیوانی در هنر لرستان نه تنها ارزش‌های زیبایی شناختی دارند، بلکه پنجره‌ای به سوی ذهنیت، جهان‌بینی و ارتباط پیچیده انسان با محیط زیست و باورهای خود در طول ادوار گوناگون تاریخی می‌گشاید. در واقع این آثار دربردارنده شواهدی ملموس از پویایی فرهنگی و تداوم سنت‌های هنری در این سرزمین کهن به دست می‌دهند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • ابراهیمی ­ناغانی، حسین؛ خاراهفشجانی، راضیه (1402). پژوهشی در طرح و نقش سنگ قبرهای گورستان بٌزلَر هفشجان و قبرستان ارامنۀ سیرَک با رویکرد تطبیقی- تحلیلی (با تأکید بر طرح و نقوش گیاهی و حیوانی)، هنرهای زیبا: هنرهای تجسمی، دوره 28، شماره 3، 139-127.
  • اتینگهاوزن، ریچارد؛ یارشاطر، احسان (1379). اوج­های درخشان هنر ایران، ترجمه هرمز عبداللهی و رویین پاکباز، تهران: آگاه.
  • افضل ­طوسی، عفت السادات (1390). گلیم حافظ نگاره بزکوهی از دوران باستان، نگره، شماره 21، 65-55.
  • الفتی، زهره (1396). نماد و نشانه ­های جنسیت (زن) در نقوش سنگ ­مزار سه گورستان قدیمی در استان ایلام (بیجنوند هلیلان- پیرمحمد آبدانان- ارمو دره شهر، پایان ­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد.
  • ایزدپناه، حمید (1348). نقاشی ­های پیش­از تاریخ در غارهای لرستان، باستان­شناسی و هنر، شماره 3، 59-13.
  • بادامی، دلارام (1398)، مطالعه‌ای بر نقشینه‌های حیوانی در ایران باستان از منظر اسطوره، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا، دانشکده هنر و نقاشی.
  • بیک­محمدی، خلیل­الله؛ جانجان، محسن؛ بیک ­محمدی، نسرین (1391). معرفی و تحلیل نقوش سنگ­نگاره­های نویافته مجموعۀ B ارگِس سفلی (ملایر- همدان)، نامه­های باستان ­شناسی، شماره 2، دوره دوم، 140-121.
  • پیرنیا، حسن (1389). تاریخ ایران باستان، جلد دوم، تهران: پارمیس.
  • چراغی، زهرا (1399). بررسی و مطالعه زیورآلات مفرغی لرستان در عصرآهن از منظر نمادشناسی، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی.
  • چراغی، زهرا؛ شهبازی شیران، حبیب؛ حسینی­نیا، سیدمهدی؛ اسکندری­پویا، محمد (1401). تحلیلی برنقوش گلیم شهرستان کوهدشت و عوامل مؤثر بر پیدایش آن­ها، گلجام، شماره 39، 105-85.
  • خزائی، محمد؛ شیلا، سماوکی (1381). بررسی نقوش پرنده برروی ظروف سفالی ایران، هنر ایران زمین، شماره 18، 11-6.
  • جعفری، بنت ­الهدی (1392). بررسی تطبیقی نقوش حیوانی در آثار فلزی لرستان و سکایی در هزاره اول پیش از میلاد، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه هنر.
  • درویشی، محمدرضا (1355). گامی در اساطیر، جلد اول، اصفهان: انتشارات بابک.
  • دهمرده پهلوان، مهدی؛ باصفا، حسن؛ مقدم، بهاره؛ کریمی­کیا، علی (1401). بررسی و تحلیل نقوش سنگ­نگاره­های مجموعه باستانی کال ­سیر، سیرخردو و مهدوا؛ شهرستان طرقبه شاندیز در شمال شرق ایران، فصلنامه علمی مطالعات فرهنگی- اجتماعی خراسان، سال شانزدهم، شماره 4، 104-77.
  • رفیع­فر، جلال­الدین (1384). سنگ­نگاره­های ارسباران، چاپ اول، تهران: انتشارات میراث فرهنگی.
  • زارعت‌پیشه، راضیه؛ چیت‌سازان، امیرحسین (1395). فرم‌شناسی و نمادشناسی نقوش پرندگان در سفالینه‌های دوره سامانی قرن سوم و چهارم هجری، پیکره، دوره پنجم، شماره دهم، 27-17.
  • زاهدایان، آتنا (1395). بررسی نقوش در مفرغ­های لرستان، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
  • سبزی، موسی؛ همتی ­اندرزیانی، اسماعیل (1399). بررسی و تحلیل سنگ نگاره­های بروجرد، استان لرستان، پژوهش­های باستان­شناسی، شماره دوم، دوره دهم، 112-91.
  • ستارنژاد، سعید؛ عبدالهی، سیاوش؛ کریمی، کیومرث؛ نریمانی، مصیب (1399). معرفی سنگ­نگاره­های دَوه دَره­سی شهرستان هوراند آذربایجان شرقی، پژوهش هنر، سال دوازدهم، شماره نوزدهم، 69-55.
  • سینکی، صبا (1391). زیورآلات مفرغی لرستان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنر، دانشگاه الزاهرا.
  • شریعتی ­قاهانی، فرزانه سادات. (1397). بررسی کارکردهای نمادین و زمینه­های بروز نقمشایه قوچ در در دست بافته­های ایران، پایان ­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر.
  • شهسواری، میثم؛ موسوی کوهپر، سیدمهدی؛ نیستانی، جواد (1400). آیکونوگرفی نقوش حیوانی مهرهای مغان دوران ساسانی، مطالعات باستان شناسی، دورۀ 13، شمارۀ 2، 291-274.
  • شوالیه، ژان­آلن­گرابران (1388). فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضایلی، جلد6، تهران: نشر جیحون.
  • صادقی، سارا؛ جوانمردزاده، اردشیر؛ رضالو، رضا؛ هادیان دهکردی، هادیان (1402). بررسی ساختار اجرایی و ریخت­شناسی نقوش حیوانی رنگین ­نگاره ­های استان لرستان (مطالعۀ موردی: نگاره­های کوهدشت و پلدختر)، پیکره، دوره دوازدهم، شماره 31، 87-68.
  • صادقی، سارا؛ رضالو، رضا؛ فیضی، فرزاد (1398). نمادشناسی نقوش حیوانی در گلیم کردستان، پژوهشنامه ادبیات کردی، دوره پنجم، شماره 8، 165-141.
  • صداقت، نفیسه؛ حاتم، غلامعلی؛ میرفتاح علی‌اصغر؛ شعبانی صمغ‌آبادی، رضا (1399). تحلیل و بررسی نقوش جانوری نمادین و اسطوره‌ای دوره ساسانی (با تأکید بر نگارکنده‌ها گچبری‌ها و مهرها)، مطالعات باستان شناسی، دوره 12، شماره 2، 186-168.
  • عابددوست، حسین؛ کاظم ­پور، زیبا (1398). تحلیل مفاهیم و پیشینه تصویری نمادهای حیوانی در چادرشب گیلان با توجه به اسطوره ­ها و باورهای محلی، مطالعات هنر اسلامی، سال پانزدهم، شماره 34، 186-171.
  • علیزاده، سیامک (1396). بررسی ارتباط بین نقوش و کاربرد آن ­ها در سرسنجاق­های مفرغی لرستان، نامۀ هنرهای تجسمی و کاربری، شماره نوزده، 125-109.
  • فلکی، معین؛ مهرآفرین، رضا (1398). مطالعه و شناخت نقوش حیوانی مهرهای مشبک جنوب شرق ایران، مطالعات باستان شناسی پارسه، شمارۀ 10، 50-39.
  • قائدرحمتی، محمد (1398). تحلیل بازتاب فرهنگ مردم لرستان در عناصر تصویر و نوشتاری سنگ­قبرهای رازان و رنگرزان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد.
  • کالمایر، پیتر (1376). مفرغ ­های قابل تاریخگذاری لرستان و کرمانشاه، ترجمه: محمد عاصمی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
  • کریمی، لیلا (1394). بررسی نمادها و نقوش سنگ‌نگاره‌های تیمره، دومین همایش ملی باستان­شناسی ایران، 17-1.
  • گیرشمن، رومن (1346). هنر ایران در دوران مادی­ها و هخامنشی، ترجمه عیسی بهنام، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  • لباف خانیکی، رجبعلی؛ لباف ­خانیکی، میثم (1394). سنگ نگاره­های خانیک، دومین همایش ملی باستان شناسی ایران، 10-1.
  • معصومی، غلامرضا (1349). نقش بزکوهی برروی سفال­های پیش از تاریخ ایران، بررسی ­های تاریخی، شماره 5 (3)، 212-181.
  • محمدی ­فر، یعقوب؛ همتی­ ازندریانی، اسماعیل (1393). معرفی و تحلیل نقوش صخره ­ای ازندریان ملایر، فصلنامه علوم اجتماعی، شمارۀ 64، 40-6.
  • هال، جیمز (1380). فرهنگ نگاره ­های نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.

 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار