منبع‌شناسی شاهی الیمایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه باستان‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت‌مدرس، تهران، ایران.

10.22103/jic.2025.25056.1420

چکیده

الیماییان یکی از حکومت‌های مستقل و محلی جنوب‌غربی ایران هم‌زمان با دوره‌های سلوکی و اشکانی بودند که مطالعه و شناخت دقیق آنان در فهم روند تاریخی و باستان‌شناسی ایران باستان اهمیت بسزایی دارد. با وجود پژوهش‌ها و کاوش‌های باستان‌شناختی صورت‌گرفته در صد سال اخیر، هنوز اطلاعات ما درباره الیماییان‌ ناقص و پراکنده است و با پرسش‌ها و ابهامات بسیاری مواجهیم؛ ازاین‌رو، پژوهش درباره این تمدن باستانی، به‌ویژه تمرکز بر وجوه مختلف درون‌منطقه‌ای و ویژگی‌های خاص الیماییان در قیاس‌ با جوامع برون‌منطقه‌ای، برای نیل به دیدگاهی کل‌گرایانه از وضعیت سیاسی- اجتماعی -فرهنگی‌شان امری ضروری‌ است. با توجه به ابهامات فراوان این حکومت مستقل، تمرکز صرف و یک‌جانبه بر یک یا چند منبع مطالعاتی خاص راهگشا نخواهد بود و نیاز است تا منابع مختلف، یکجا و در همسنجی با یکدیگر مورد بررسی، تحلیل و ارزیابی قرار گیرند؛ بنابراین، آشنایی با کلیۀ منابع مربوط به این تمدن، نخستین گام در مسیر دانش‌افزایی ما و تسهیل‌گر مطالعات سپسین است. هدف این پژوهش، معرفی و دسته‌بندی منابع الیمایی و نگاهی به پژوهش‌های انجام‌گرفته تا زمان حاضر با طرح این پرسش‌ها است: 1. منابع مربوط به مطالعات الیمایی چیست و در چه قالب‌هایی طبقه‌بندی می‌شوند؟ 2. چه اطلاعاتی از هر دسته از منابع الیمایی قابل حصول است؟ ماحصل این تلاش، معرفی مهم‌ترین این منابع شامل متون تاریخی به‌ویژه منابع یونانی و رومی، بابلی، چینی، یهودی، اسلامی، سریانی و کتب مقدس به انضمام داده‌های باستان‌شناسی شامل سکه‌ها، محوطه‌های باستانی، یادمان‌های معماری، آثار هنر صخره‌ای و همچنین پژوهش‌های معاصر است؛ همچنین در ذیل پژوهش، به ماهیت محتوایی منابع یادشده نیز تا حد امکان پرداخته شده‌است.

کلیدواژه‌ها


-آژند، یعقوب (1390). تاریخ هنر باستان. تهران: سمت.
-ابن‌اثیر، عزالدین (1370). تاریخ کامل. ترجمۀ سید محمدحسین روحانی. تهران: اساطیر.
-ابن‌حوقل، محمدبن‌علی (1366). سفرنامۀ ابن حوقل. ترجمۀ جعفر شعار. تهران: امیرکبیر.
-اصطخری، ابواسحاق ابراهیم (1340). مسالک و ممالک. به اهتمام ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-باورسائی، عباس؛ سروش‌نیا، مجید؛ مافی، فرزاد و سلطانی، ایوب. (1394). «تل رضوان، محوطۀ نویافته الیمایی در جنوب شرق خوزستان». دومین همایش ملی باستان‌شناسی ایران، 25 آبان 1394، مشهد.
-پاتس، دنیل تی (1395). باستان‌شناسی ایلام. ترجمۀ زهرا باستی، تهران: سمت.
-پاکزادیان، حسن (1386). سکه‌های الیمایی. تهران: حسن پاکزادیان.
-پزشکی، زهرا (1399). «سنجش تطبیقی نگارکندهای الیمایی». پنجمین کنفرانس بین‌االمللی زبان، ادبیات، تاریخ و تمدن، 25 اسفند 1399، تفلیس، گرجستان.
-جعفری‌دهقی، محمود (1382). بازشناسی منابع و مآخذ تاریخ ایران باستان. تهران: سمت.
-جهانگیرفر، میلاد؛ گشتاسب، فرزانه (1395). «عیلام و عیلامیان در کتاب مقدس». پژوهشنامۀ ادیان، 10(2): 60-27.
-حسینی‌سربیشه، بهزاد؛ خادمی‌ندوشن، فرهنگ؛ هژبری‌نوبری، علیرضا (1400). «تحلیل باستان‌شناختی سکه‌های دورۀ الیمایی در بازۀ زمانی (85 پ. م.-224م.)، بارویکرد سیاسی و اقتصادی براساس آنالیز عنصری سکه‌ها: طیف سنجی به روش PIXE». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 11(31): 52-31.
-حکمتی‌نیا، اکرم (1395). مطالعۀ مذهب، مراکز دینی و مقدس الیماییان براساس منابع مکتوب و مدارک باستان‌شناسی. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تربیت‌مدرس.
-حیدری، احمد (1377). «آثار الیمایید در ارتفاعات سوسن (ایذه)». اثر، 30-29: 232-204.
-ده‌پهلوان، مصطفی (1391). نقش و تأثیر هلنیسم در تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، مذهبی و هنری ایران فرهنگی عصر سلوکی و اشکانی بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی، منابع‌کلاسیک و متون موازی. پایان‌نامۀ دکتری، دانشگاه تهران.
-رضایی‌نیا، عباس (1383). «دست‌آورد پژوهش‌های الیمایی در استان خوزستان». مجموعه مقالات دومین همایش ملی ایرانشناسی: 253-241.
-روحانی‌رانکوهی، ‌مانا (1396). «معرفی ساز‌ه‌های آیینی الیماییان». پژوهش در هنر و علوم انسانی، 2(2): 50-31.
-رهبر، مهدی (1376). «کاوش باستان‌شناسی در گلالک شوشتر». یادنامۀ گردهمایی باستان‌شناسی ایران پس از انقلاب اسلامی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور: 208-175.
-رهبر، مهدی (1378). فصل اول کاوش‌های باستان‌شناسی صالح‌داوود. پژوهشکدۀ باستان‌شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
-رهبر، مهدی (1382). فصل دوم کاوش‌های باستان‌شناسی صالح‌داوود. پژوهشکدۀ باستان‌شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
-سرفراز، علی‌اکبر (1348). «شهر تاریخی دستوا در شوشتر». باستان‌شناسی و هنر ایران، 4: 79-72
-سرفراز، علی‌اکبر (1357)، «آیا مسجدسلیمان یک نیایشگاه مهری است؟». بناهای تاریخی ایران، 1: 47-41.
-ســرفراز، ‌علی‌اکبــر‌؛ ‌آورزمانــی،‌ فریــدون (1387). ســکه‌های ‌ایــران ‌از ‌آغــاز ‌تــا‌ دوران‌ زندیـه. تهـران: سـمت.
-سرداری‌زارچی، علیرضا؛ سلطانی، ایوب و عطاپور، سمیرا (1393). «گسترش فرهنگ الیمایی در کوهپایه‌های مسجدسلیمان و اندیکا». باستان‌پژوهی، 8(16): 79-64.
-سلوود، دیوید (1377). «دولت‌های کوچک جنوب ایران». در احسان یارشاطر، تاریخ ایران کمبریج، جلد سوم. ترجمۀ حسن انوشه، تهران: امیرکبیر: 418-401.
-طبری، محمدبن‌جریر (1375). تاریخ طبری (تاریخ الرسل و الملوک)، جلد 2. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
-عزیزی‌خرانقی، محمدحسین؛ ناصری، رضا و منتظرظهوری‌، مجید (1389). «گورستان‌های نویافتۀ الیمایی در شمال خوزستان». پژوهش‌های باستان‌شناسی مدرس، 2(3): 110-93.
-علی‌بیگی، سجاد (1389). «از سرگیری پژوهش‌های باستان‌شناسی در محوطۀ پارتی بیستون». پژوهش‌های باستان‌شناسی مدرس، 2(3)، 70-39.
-لایارد، اوستن هنری (1367). سفرنامۀ لایارد یا ماجراهای اولیه در ایران. ترجمۀ مهراب امیری، تهران: وحید.
-محمدی‌فر، یعقوب (1394)، باستان‌شناسی و هنر اشکانی، تهران: سمت.
-محمدی‌فر، یعقوب؛ خونانی، علیرضا (1396). «مروری بر مطالعات الیمایی». ‎پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 7(12): 174-151.
-محمدی‌فر، یعقوب؛ روحانی‌رانکوهی، مانا؛ مهرکیان، جعفر و مسینا، ویتو (1402). «گونه‌شناسی معماری آرامگاه‌های الیمائی». مطالعات باستان‌شناسی پارسه، 7(26): 118-97.
-مرادی‌نوروزی، نورالله (1392). تحلیل باستان‌شناختی هنر صخره‌ای الیماییان. پایان‌نامۀ دکتری، دانشگاه تربیت‌مدرس.
-مهرکیان، جعفر (1375). «پیشینۀ پژوهش در نگارکندهای سنگی و صخره‌ای ایران». باستان‌شناسی و تاریخ، 10(2): 61-54.
-مهرکیان، جعفر؛ مسینا، ویتو (1391). نخستین فصل کاوش باستان‌شناسی ایران و ایتالیا در خوزستان (ششمین برنامه). پژوهشکدۀ باستان‌شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
-مهرکیان، جعفر؛ مسینا، ویتو (1393). کل‌چندار: بررسی باستان‌شناسی شمی، پنجمین فصل پژوهش‌های باستان‌شناسی هیئت مشترک ایران و ایتالیا در خوزستان، پژوهشکدۀ باستان‌شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
-واندنبرگ، لویی؛ شیپمن، کلاوس (1389). نقوش برجستۀ منطقۀ الیمایی در دوران اشکانی. ترجمۀ یعقوب محمدی‌فر و آزاده محبت‌خو، تهران: سمت.