بازتاب اندیشه‌ی سیاسی ایران باستان در کتاب فتوحات شاهی هروی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیدجمال الدین اسدآبادی، اسدآباد، ایران

10.22103/jic.2025.22589.1273

چکیده

در طول تاریخ حاکمان به تجربه به این نتیجه رسیده بودند که صرف داشتن زور نمی‌توانند حکومت کنند. بنابراین، تلاش داشتند به شیوه‌های مختلف حکومت خود را مشروع جلوه دهند. در ایران باستان اندیشه‌ی الهی بودن سلطنت، فره ایزدی و شرافت نسبی از مبانی مشروعیت‌ساز بود. این مفاهیم به مرور بخشی از اعتقادات مردم شده بود. بعد از اسلام نیز این اندیشه تداوم یافت، به‌طوری که اکثر حکام ضمن رساندن نسب خود به پادشاهان باستانی، با مطرح کردن اندیشه‌ی الهی بودن سلطنت و فره ایزدی، سعی در تحکیم مبانی قدرت خود داشتند. در این بین نظریه‌پردازان و دبیرانی ایرانی با شناختی که از اندیشه‌ی‌سیاسی ایران باستان داشتند در راستای تحکیم موقعیتِ سلطانِ مسلمان بر اساس مبانیِ مشروعیت‌ساز ایران باستان تلاش کردند. یکی از مهم‌ترین دوره‌هایی که رویکرد نوینی به این مسئله ابراز داشتند، سلسله‌ی صفویه بود. در این میان، صدرالدین ابراهیم امینی هروی که با اندرزنامه‌ها، سیاست‌نامه‌ها و اندیشه‌ی سیاسی پیشینیان آشنا بود؛ نقش درخور پردازشی داشت. به‌گونه‌ای‌که در کتاب فتوحاتِ شاهی، اندیشه‌ی الهی بودن مقام سلطنت، فرّه ایزدی و شرافتِ نسبی آشکارا بازتاب یافته است. در این مقاله سعی شده با استناد به منابع و روش توصیفی-تحلیلی به این پرسش پاسخ داده شود که کدام یک از مبانی مشروعیت‌ساز ایران باستان در کتاب فتوحات شاهی بازتاب یافته است؟ نتایج حاکی از آن است که امینی هروی در مبانی و مفاهیم مشروعیت‎سازی مانند: الهی بودن سلطنت، فرهمندی پادشاه و چگونگی به دست آوردن و از دست دادن آن و نسب و تبار والا داشتن تحت تأثیر اندیشه‎های ایران باستان بوده است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • آرام، محمدباقر. (1383). اندیشه تاریخ­نگاری عصر صفوی. تهران: امیرکبیر
  • آموزگار، ژاله. (1380). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.
  • ابن‌ندّیم، محمّد بن اسحاق. (1381). الفهرست. ترجمۀ محمّدرضا تجدّد. تهران: انتشارات اساطیر با همکاری مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدن‌ها.
  • ابوالقاسمی، محسن. (1381). راهنمای زبانهای باستانی ایران. ج اول، تهران: سمت.
  • اشپولر و دیگران. (1388). تاریخ­نگاری در ایران. ترجمه­ی یعقوب آژند. تهران: نشر گستره.
  • امینی هروی، صدرالدین ابراهیم. (1383). فتوحات شاهی. تصحیح، تعلیق، توضیح و اضافات محمدرضا نصیری. تهران: انجمن آثار و مفاخر ملی.
  • بوشهری، جعفر. (1385). حقوق اساسی حکومت. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • بیرونی، ابوریحان. (1363). آثارالباقیه. ترجمه اکبر داناسرشت. تهران: امیرکبیر.
  • بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین. (2536). تاریخ بیهقی. تصحیح علی‌اکبر فیاض. تهران: انتشارات مهتاب.
  • پورداود، ابراهیم. (2536). یسنا (اوستا). جلد اول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • ثواقب، جهانبخش. (1387). منابع و مآخذ دوره­ی صفویه. شیراز: میتراس.
  • جلیلیان، شهرام. (1395). «عهد ناشناختة خسرو پرویز به پسرش شیرویه». مجلة مطالعات ایرانی. دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال پانزدهم. شمارة بیست و نهم. بهار و تابستان.
  • حقدار، علی­اصغر. (1380). فراسوی پست مدرنیته، اندیشه شبکه­ای، فلسفه سنتی و هویت ایرانی. تهران: انتشارات شفیعی.
  • خدادادیان، اردشیر. (1380). اشکانیان. تهران: نشر به دید.
  • دوستخواه، جلیل. (1388). اوستا، گزارش و پژوهش. جلد اول، تهران: مروارید.
  • سودآور، ابوالعلاء. (1383). فرّه ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان. هوستون ایالت متحده آمریکا: نشر میرک.
  • شارپ، رالف نارمن. (1343). فرمانهای شاهنشاهان هخامنشی. شیراز: دانشگاه شیراز.
  • طباطبایی، سیدجواد. (1386). خواجه نظام­الملک. تهران: نی.
  • طباطبایی، سیدجواد. (1394). تاریخ ندیشة سیاسی در ایران ملاحظاتی در مبانی نظری. تهران: مینوی خرد.
  • طبری، محمد بن جریر. (1362). تاریخ طبری. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.
  • عالم، عبدالرحمن. (1373). بنیادهای­علم سیاست. تهران: نشر نی.
  • عریان، سعید. (1392). راهنمای کتیبه‌های ایرانی میانه پهلوی و پارتی. تهران: نشر علمی.
  • غزالی، امام محمد. (1317). نصیحه‌الملوک. با مقدمه و تصحیح جلال همایی. تهران: چاپخانة مجلس.
  • فردوسی، ابوالقاسم. (1385). شاهنامه فردوسی. بر اساس نسخه ژول مُل. به کوشش عبدالله اکبریان راد. تهران: الهام.
  • فره‌وشی، بهرام. (1380). کارنامه اردشیر بابکان. ترجمه و واژه نویسی، تهران: انشارات دانشگاه تهران.
  • قاضی مرادی، حسن. ( 1383). تأملی بر عقب ماندگی ما. تهران: نشر اختران.
  • کارنامه اردشیر بابکان. (1369). ترجمه از متن پهلوی قاسم هاشمی‌نژاد. تهران: مرکز.
  • گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک. (1363). زین‌الأخبار (تاریخ گردیزی). به تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب.
  • متز، آدام. (1362). تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری یا (رنسانس اسلامی). ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو. تهران: امیرکبیر.
  • مستوفی، حمدالله. (1364). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.
  • مسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین. (1382). مروج الذهب و معادن الجوهر. ج1. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  • مسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین. (1409ق). مروج الذهب و معادن الجوهر. تحقیق اسعد داغر، قم: دارالهجره.
  • میرجعفری، حسین و عباس عاشوری­زاده. (1386). تاریخنگاری و تحولات آن در ایران و جهان. تهران: پیام نور.
  • مینوی، مجتبی. (1354). نامه ی تنسر به گسنسپ. تهران: شرکت انتشارات خوارزمی.
  • نلدکه، تئودور. (1358). تاریخ ایرانیان و عربها، (تاریخ طبری). ترجمه عباس زریاب خویی. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
  • نوایی، عبدالحسین و غفاری‌فرد، عباسقلی. (1386). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره­ی صفویه. تهران: سمت.
  • نوربخش، سیما سادات. (1391). نور در حکمت سهروردی. تهران: هرمس.
  • هدایت، رضا قلی خان. (1380 ). روضه الصفا. به اهتمام جمشید کیانفر. ج11. تهران: اساطیر.
  • یار شاطر، احسان، «و دیگران». (1368). تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانی، پژوهش دانشگاه کمبریج، جلدسوم، قسمت دوم، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.

 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار