کارکردهای اداری و مالی «خلعت» در دورة صفویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه لرستان

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

3 دانشیار تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه لرستان

چکیده

خلعت به‌عنوان یک فرهنگ در تاریخ ایران دارای سابقه‌ای کهن است که گاهی هم کارکرد سیاسی یافته است. این آیین که با روی کار آمدن صفویان قوت بیشتری گرفت، به‌عنوان بالاترین مرحمت شاه به سطوح پایین‌تر قدرت اعطا می‌شد. پژوهش حاضر بر اساس واکاوی سهم خلعت‌بخشی و خلعت‌پوشی در سازوکارهای سیاسی دولت صفویه بنا شده است. همزمان، بررسی نسبت این سنت با مقولة مالی هم مدنظر است. حاصل بررسی متون دست اول به‌ویژه منابع تاریخ‌نگارانه و سفرنامه‌های این دوره بیانگر آن است که خلعت با اینکه هزینه‌هایی برای دربار صفویه به همراه داشت، سهم معینی هم در درآمدزایی شاه و صاحب‌منصبان درباری داشت. امتیاز و اعتبار سیاسی خلعت‌بخشی برای گیرندگان خلعت و کسانی که مورد مرحمت شاه قرار می‌گرفتند دارای اهمیت بود؛ به‌طوریکه آنان می‌کوشیدند با صرف هزینه‌های گاه هنگفت این عنایت را به دست بیاورند. وانگهی، این صاحب‌منصبان و دولتمردان که متعلق به سطوح متفاوت قدرت بودند گاهی به پشتوانة همین آیین خلعت‌بخشی ثروت کلانی به دست می‌آوردند. بنابراین می‌کوشیدند با کاربست شگردهای مختلف برای حفظ و تداوم این امتیاز گام بردارند. بُعد دیگر یافته‌های پژوهش حاضر ناظر بر همین اقدامات دولتمردان برای کسب خلعت است. آنان برا جبران هزینه‌های صرف‌شده برای بهره‌مندی از خلعت گاه از مسیری پیش می‌رفتند که به اجحاف مالی بر مردم می‌انجامید. ریشة آن را باید در صرف هزینه‌های گزاف از سوی صاحب‌منصبان و دولتمردان صفویه برای خلعت‌گیری و گاهی ضرورت مراودات صاحب‌منصبان با مقامات درباری برای گرفتن خلعت شاهی با پرداخت رشوه جست‌وجو کرد. همین امر سبب شده است تا یک فرهنگ قدیمی در کشاکش ساختار اداری و سازوکارهای آن به مسئله‌ای پیچیده تبدیل شود و گاهی اسباب فساد مالی و اجحاف بر مردم را فراهم کند.

کلیدواژه‌ها

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار