بررسی نقش درآمدهای نفتی برحوزه فرهنگی در برنامه‌های توسعه عمرانی کشور(1356- 1325) مطالعه موردی رونق سینما

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران

2 گروه تاریخ- دانشکده ادبیات و علوم انسانی- دانشگاه خلیج فارس- بوشهر- ایران

چکیده

پیدایش نفت یکی از پدیده هایی است که در دوران قاجار و پهلوی بر ساختار سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران تاثیر گذار بوده است. در دوران پهلوی دوم، درآمدهای نفتی در قالب برنامه‌های عمرانی، تأثیر بسیار زیادی در حوزه هایی مختلف از جمله حوزه های فرهنگی بر جای گذاشت؛ اما این تأثیر در حوزه‌های مختلف متفاوت و با فراز و نشیب زیادی همراه بود. یکی از حوزه‌های متاثر از درآمدهای نفتی، حوزه فرهنگی بود. با وجود نیاز متقابلی که میان برنامه‌های عمرانی و سینما به عنوان ابزار معرفی و تبلیغات اقدامات دولت وجود داشت؛ اما این درآمدهای نفتی در حوزه‌های فرهنگی خیلی کمتر از سایر حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی اثرگذار بود. هدف از این پژوهش بیان این مطلب است که با وجود اهمیت و جایگاه سینما در بیان اقدامات دولت، باز نسبت به سایر حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی کمتر مورد توجه اقدامات اصلاحی دولت قرار گرفت. مسئله پژوهش حاضر بررسی و تبییین میزان تاثیرگذاری درآمدهای نفتی بر رونق حوزه‌های فرهنگی به خصوص سینما می باشد. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که درآمدهای نفتی بر برنامه‌های توسعه فرهنگی به خصوص سینما چه تأثیری داشته است. یافته‌های این پژوهش که با استفاده از روش تاریخی توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع اصلی انجام پذیرفته است، نشان می‌دهد باوجوداین که در دوره پهلوی دوم مبلغ اندکی از درآمدهای نفتی به حوزه فرهنگی تخصیص‌یافته بود، با این وجود درآمدهای مزبور موجب رونق نسبی حوزه فرهنگی به خصوص سینما گردید از طرفی سینما نیز در تبلیغات برنامه‌های عمرانی دولت نقش عمده‌ای ایفا نمود.

کلیدواژه‌ها


آبراهامیان، یرواند (1386). ایران بین دو انقلاب. ترجمه گل محمدی و فتاحی. تهران: نشر نی.
احسانی، کاوه (1398). محیط مصنوع و شکل­گیری طبقه کارگر صنعتی (تاریخ اجتماعی کار در صنعت نفت ایران 1320-1287). تهران: شیرازه کتاب ما.
احمد یوسفی، نازنین و حبیب اله سعیدی نیا (1401). «جایگاه حوزه فرهنگی در برنامه­های عمرانی دوره پهلوی با تأکید بر اهمیت درآمدهای نفتی (1356-1327)». نهمین کنفرانس بین­المللی زبان، ادبیات، تاریخ و تمدن، گرجستان، 19-1.
ازغندی، علیرضا (1384). تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران (1320-1357). تهران: انتشارات سمت.
اصول و هدف­های برنامه عمرانی چهارم کشور (1347). مصوب کمیسیون برنامه مجلسین به‌موجب تبصره ماده یک قانون برنامه عمرانی کشور. سازمان برنامه‌وبودجه. تهران: کتابخانه مرکزی.
افتخاری، یوسف (1370). خاطرات دوران سپری‌شده (خاطرات و اسناد یوسف افتخاری 1326-1299). به کوشش کاوه بیات و مجید تفرشی. تهران: انتشارات فردوس.
اکبری، محمدعلی و سعید لیلاز مهرآبادی (1389). «تأثیر برنامه عمرانی سوم (1346-1341) در کشاورزی ایران». مجلۀ تاریخ ایران، شماره 5/65: 1-22.
امید، جمال (1363). اوانس اوگانیانس: زندگی و سینما. تاریخ سینمای ایران-2. تهران: پزمان.
بایکی، علی‌اکبر و ایرج محمدی. (1379) اسنادی از موسیقی، تئاتر و سینما در ایران (1357-1300). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
برازنده، مسلم (1395). «مطالعه و بررسی پدیده‌های اجتماعی در سینمای ایران از 1357- 1332 ه.ش». دانشگاه یزد، کارشناسی ارشد.
برنامه پنجم عمرانی کشور 1352-1356، 1353 (1353). بی­جا: سازمان برنامه‌وبودجه.
برنامه پنجم عمرانی کشور 1356-1352 (1351). بی­جا: سازمان برنامه.
پیردیگار، ژان و برنارهور کاد و یان ریشار (1378). ایران در قرن بیستم: بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در یک‌صد سال اخیر. ترجمه هوشنگ مهدوی. تهران: نشر البرز.
ترکان، اکبر (1390). کارنامه نظام جمهوری اسلامی ایران در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی. مروری بر کارنامه سی‌ساله جمهوری اسلامی ایران. تهران: دانشگاه تهران.
تهامی نژاد، محمد (1380). سینمای ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
جیرانی، فریدون (1379). دهه­ی سی تولد دوباره، در: تاریخ تحلیلی صدسال سینمای ایران. گردآورنده عباس بهارلو. تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
حاتم پور، شبنم (1399). از نفت ... تا داستان‌نویسی (بررسی تأثیر صنعت نفت بر داستان‌نویسی جنوب). تهران: زعیم.
حیدری، غلام (1370). سینمای ایران. برداشت ناتمام. بی‌جا: چکامه.
خلاصه عملکرد برنامه پنجم عمرانی 1356-1352. بی­جا: سازمان برنامه.
خواندنی‌ها (1340). سه‌شنبه سوم بهمن‌ماه. شماره 36. سال بیست و دوم.
رضایی، احسان و ایمان رضایی (1398). تاریخچه سینما در هرمزگان از آغاز تا سال 1392. بندرعباس: رسول.
روزنامه اطلاعات (1327). دوشنبه شانزدهم فروردین. شماره 6604.
روزنامه اطلاعات (1327). سه­شنبه هفدهم فروردین. شماره 6605.
روزنامه اطلاعات (1327). شنبه بیست و هشتم فروردین. شماره 6614.
روزنامه اطلاعات (1327). شنبه سی­ام بهمن‌ماه. شماره 6865.
روزنامه اطلاعات (1327). شنبه یازدهم اردیبهشت. شماره 6626.
روزنامه اطلاعات (1327). یک­شنبه بیست و دوم فروردین. شماره 6609.
روزنامه اطلاعات (1327). یکشنبه بیست و سوم آبان ماه. شماره 6785.
روزنامه اطلاعات (1327). یکشنبه پنجم اردیبهشت.
روزنامه اطلاعات (1327). یکشنبه هفتم شهریورماه. شماره 6722.
روزنامه اطلاعات (1333). شنبه هشتم خردادماه. شماره 8492.
روزنامه اطلاعات (1334). چهارشنبه اول آذرماه. شماره 8843.
روزنامه اطلاعات (1334). دوشنبه هفدهم مهرماه. شماره 8802.
روزنامه اطلاعات (1340). سه‌شنبه بیست و چهارم مردادماه. شماره 10579.
روزنامه مردم ایران (1331). ارگان جمعیت آزادی مردم ایران. شماره 16. سال سوم.
زمانی نیا، مصطفی (1363). فرهنگ سینمای ایران 1362-1308 و شش گفتار در پیرامون سینما. تهران: کتاب آدینه.
ساکما. شماره سند 002051-297. به تاریخ 04/02/1353 ش.
ساکما. شماره سند 123480-293. به تاریخ 27/12/1341 ش.
ساکما. شماره سند 23242-264. به تاریخ 25/12/1345 ش.
ساکما. شماره سند 25224-264. به تاریخ 19/04/1348 ش.
ساکما. شماره سند 26694-264. به تاریخ 1349 ش.
ساکما. شماره سند 29074-264. به تاریخ 06/06/1364 ش.
ساکما. شماره سند 48386-293. به تاریخ 24/03/1356 ش.
ساکما. شماره سند 48387-293. به تاریخ 10/02/1352 ش.
ساکما. شماره سند 49219-293. به تاریخ 1346-1345 ش.
ساکما. شماره سند 50573-293. به تاریخ 24/12/1346 ش.
عیسی، رز و شیلا ویتاکر (1397). زندگی و هنر: سینمای نوین ایران. تهران: کتاب‌سرا.
غنی نژاد، موسی (1395). اقتصاد و دولت در ایران: پژوهشی درباره ریشه­ها و علل تداوم اقتصاد دولتی در ایران. تهران: دنیای اقتصاد.
کاتوزیان، همایون (1386). اقتصاد سیاسی ایران. ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی. تهران: نشر مرکز.
کشانی، علی‌اصغر (1386). فرآیند تعامل سینمای ایران و حکومت پهلوی. تهران: نشر مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
گزارش اجرایی برنامه هفت‌ساله دوم (1343). تهران: سازمان برنامه.
گزارش مقدماتی برنامه عمرانی سوم ایران (1340). تهران: سازمان برنامه.
ماهنامه مردم (1352). ارگان مرکزی حزب توده ایران. شماره 101. دوره ششم.
ماهنامه مردم (1352). ارگان مرکزی حزب توده ایران. شماره 95. دوره ششم.
مجموعه قوانین برنامه­های عمرانی کشور. قانون برنامه عمرانی پنجم.
مجموعه قوانین بیست و دومین دوره قانون‌گذاری مجلس شورای ملی (بی­تا). جلد 1. بی­جا: چاپخانه اختصاصی مجلس شورای ملی.
مجموعه قوانین بیست و سومین دوره قانون‌گذاری مجلس شورای ملی (بی­تا). جلد 4. بی­جا: چاپخانه اختصاصی مجلس شورای ملی.
مجموعه قوانین بیست و یکمین دوره قانون‌گذاری مجلس شورای ملی (بی­تا). جلد 9. بی­جا: چاپخانه اختصاصی مجلس شورای ملی.
مجموعه قوانین مربوط به برنامه­های عمرانی کشور، 1327 -1368 (بی­تا). بی­نام. بی­جا.
مجموعه قوانین موضوعه و مصوبات دوره پانزدهم قانون‌گذاری (29 بهمن 30-29 بهمن 28) (1329). تهران: اداره مطبوعات و اطلاعات چاپخانه مجلس.
مذاکرات مجلس شورای ملی (1339). روز یکشنبه بیست و یکم اسفندماه. جلسه پنجم. دوره بیستم.
مذاکرات مجلس شورای ملی (1342). روز شنبه بیست و هشتم مهرماه. جلسه سوم. دوره بیست و یکم.
مذاکرات مجلس شورای ملی (1342). روز یکشنبه هجدهم اسفندماه. جلسه چهل و نهم. دوره بیست و یکم.
مذاکرات مجلس شورای ملی (1343). روز پنجشنبه بیست و هفتم فروردین‌ماه. جلسه پنجاه و نهم. دوره بیست و یکم.
مذاکرات مجلس شورای ملی (1343). روز پنجشنبه چهاردهم خردادماه. جلسه هفتاد و هشتم. دوره بیست و یکم.
مذاکرات مجلس شورای ملی (1343). روز سه‌شنبه دوازدهم خردادماه. جلسه هفتاد و هفتم. دوره بیست و یکم.
مذاکرات مجلس شورای ملی (1343). روز یکشنبه هفدهم خردادماه. جلسه هفتاد و نهم. دوره بیست و یکم.
مذاکرات مجلس شورای ملی (1348). روز بیست و یکم اردیبهشت‌ماه. جلسه صد و سی‌ویک. دوره بیست و دوم.
مذاکرات مجلس شورای ملی (2535). روز بیست و یکم اردیبهشت‌ماه. جلسه چهل و سوم. دوره بیست و چهارم.
مذاکرات مجلس شورای ملی (2535). روز پانزده اسفندماه. جلسه هشتاد و ششم. دوره بیست و چهارم.
نصیری فر، حبیب اله (بی­تا) صنعت سینما در ایران. تهران: فروزان.
هاوارد لاوسن، جان (1362). سیر تحولی سینما. ترجمه محسن یلفانی. تهران: موسسه انتشارات آگاه.
یغمایی، امیر (1402). فیلم تجربی؛ نگاهی تاریخی؛ از آغاز سینما تا سال 1357. تهران: نشر بوم.
اشتری، بیژن (1343). دیکتاتورها و سینما. تهران: دنیای مصور.