خوانشی بر بازخوانی وحدت در هنرهای بومی سنتی میبد مبتنی بر مفاهیم هنر اسلامی

زارع, شیوا; داودی رکن آبادی, ابوالفضل; کریم نژاد, محمدمهدی; دهقان هراتی, محمود

خوانشی بر بازخوانی وحدت در هنرهای بومی سنتی میبد مبتنی بر مفاهیم هنر اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری گروه پژوهش هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

² گروه طراحی پارچه و لباس، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

³ گروه معماری، مرمت و شهرسازی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

⁴ گروه هنرهای نمایشی،واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران

چکیده

هنرهای بومی- سنتی در هر منطقه، بازنمود دیداری و فرهنگی آن‌ منطقه به‌شمار می‌روند. از آن‌جایی که این صنایع بیشتر متکی به مواد، مصالح و تخصص بومی و سنتی هستند، علاوه‌بر کاربردی بودن نمایانگر شیوه زیست مردمان، اندیشه و فرهنگ خالقان آثار هنری می‌باشند. زیلوبافی، سفالگری و معماری از کهن‌ترین هنرهای سنتی و بومی میبد، شهرستانی واقع در پنجاه کیلومتری استان یزد هستند و در دوره اسلامی همسو و هماهنگ با مبانی و مبادی هنر اسلامی شکل گرفته و رشد یافته‌اند. تنوع چشمگیر نقوش در زیلو، سفال و تزئینات معماری بومی، ترکیب‌بندی و اصول ساختاری خاص این هنرهای سنتی، سبب انسجام در ترکیب‌بندی نقوش و رنگ در آن‌ها شده و ابعاد وسیعی از فرهنگ و اعتقادات ساکنان میبد را در خود جای داده است. در این پژوهش، ارتباط مفاهیم نقوش در هنرهای سه‌گانه بومی سنتی میبد، زیلو، سفال و معماری، با محوریت هنر زیلوبافی و قیاس با دو هنر دیگر، مطالعه و بررسی می شود. در این راستا بر اساس سوال اصلی این پژوهش که، سه هنر منحصربه‌فرد میبد یعنی زیلو، سفال و تزئینات معماری متناسب با فرهنگ و باورهای هنرمندان میبد دارای چه شاخصه‌ها و مفاهیم بنیادینی بوده که در دوران اسلامی توانسته ضمن حفظ و بقای خود، آن‌چنان گسترش یابد که در سالیان اخیر به ثبت جهانی برسند؟ و سوال فرعی، چه ارتباطی بین فرم و ساختار زیلو، سفال و معماری میبد با فرهنگ و اجتماع منطقه میبد وجود دارد؟ و براساس هدف پژوهش که، 1- شناخت عوامل مؤثر در ترکیب‌بندی نقش و رنگِ زیلو، سفال و تزئینات معماری میبد، موجب رسیدن به زیبایی بصری در عین سادگی می‌شود و این همان اصل اساسی زیبایی در هنر اسلامی که بر مبنای اصل وحدت و بی پیرایگی است و 2- شناخت، تحلیل و تطبیق نقوش و رنگ زیلوی میبد با نقوش و رنگ سفال و تزئینات معماری بومی با تأکید بر مبانی بصری هنر اسلامی است، که به‌روش تحقیق بر اساس هدف، کاربردی و به شیوه توصیفی (تحلیل محتوا کیفی) و بررسی ارتباط عوامل مذکور با ویژگی‌های بصری هنر اسلامی در بستر نرم افزار تحلیل محتوا کیفی، Maxqda ورژن 2020 انجام شده است. هنرهای بومی سنتی میبد، در طول دوره‌های متمادی با حفظ ریشه‌ها و سنت‌ها رشد کرده‌اند و جنبه رمزی بودن و زیبایی از ویژگی‌های شاخص آن‌ها در هم‌راستا بودن با مبانی بصری دوره اسلامی است. هنرهای بومی- سنتی سه گانه میبد، با نیازهای روحی و روانی مردم منطقه همسو بوده و همانند آیینه‌ای منعکس کننده فرهنگ اسلامی بوده‌اند. هنرهای سه‌گانه بومی سنتی میبد در صورت و محتوا به معنای وسیع کلمه با حقیقت هستی و حقیقت آدمی پیوند ناگسستنی دارند. .این هنرها با فناوری‌های بومی در این عصر می‌توانند با تدابیر درست در روند تولید، کاربری و زیست سازگاری، تداوم حیات و گسترش یابند و این ارتباط گذشته و آینده می‌تواند راهگشای ابداعات و اختراعاتی در این زمینه باشد که خود عامل مهمی در تداوم حیات هنرهای بومی و سنتی میبد است.