بررسی و تحلیل نگرش حکومت های ایران به مذهب تشیع بر مبنای متون مسکوکات (از قرن چهار تا قرن هفت هجری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه معارف اسلامی/ دانشگاه علوم پزشکی زنجان

چکیده

سکه شناسی نقش برجسته ای در بازشناسی تحولات مذهبی دارد.با شکل گیری فرقه های مختلف اسلامی و همچنین پیدایش حکومتهای مستقل در جهان اسلام،عقاید مذهبی حاکمان مختلف در شعارهای حک شده بر سکه های آنان نمود یافته است.در طول قرون چهار تا هفتم  هجری،شعائر ومتون شیعی بر سکه های برخی از حکومتگران ایران حک شده است.بررسی شعائر شیعی حک شده بر سکه های هرکدام از این حاکمان، اطلاعات با ارزشی در مورد نگرش و سیاست مذهبی آنان ارائه می دهد.مسئله پژوهشِ حاضر بررسی و تحلیل مفاهیم و شعائر شیعی حک شده بر سکه های آل مسافر،آل بویه،آل باوند و اسماعیلیه نزاری ایران در دوره الموت،است.هدف پژوهش بازشناسی اعتقادات و سیاستهای مذهبی این حکومتگران است.روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است.نتیجه پژوهش علاوه بر اینکه نمایانگر تعلّقات و سیاستهای شیعی این حاکمان است،نشانگر نقش و کاربرد دانش سکه شناسی در مطالعاتِ تاریخ تشیع در ایران نیز خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


ابن اثیر،ع‍ل‍ی‌ ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د(1371).ت‍اری‍خ‌ ک‍ام‍ل‌ ب‍زرگ‌ اس‍لام‌ و ای‍ران‌،ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی،تهران:علمی.
ابن اسفندیار،محمد بن حسن(1366).تاریخ طبرستان،تصحیح عباس اقبال آشتیانی،تهران:پدیده خاور. 
ابن جوزی،عبدالرحمان بن علی(بی تا).المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک،بی جا،بی نا.
اب‍ن‌ ح‍وق‍ل‌،م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ ح‍وق‍ل‌(1938).صوره الارض،بیروت:دار صادر،افست لیدن.
ابن طاووس،علی بن موسی(1363).فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم،قم: الشریف الرضی.
ابن م‍س‍ک‍وی‍ه‌،احم‍د ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د(1376).تجارب الامم،ترجمه علی نقی منزوی،تهران:توس.
اعظمی،چراغعلی(1351).«سکه ای یکتا و بی همتا از دژ الموت»،گوهر،شماره1،ص99-103.
امامی،محمدجعفر(1385).شأن نزول آیات قرآن،قم:مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع).
اندامی،پریسا و سعید سلیمانی(1380).«برگی از سکه شناسی روند تشیع در ایران»،کتاب ماه هنر،ش31و32،ص80-85 .
بازورث‌،ک‍ل‍ی‍ف‍ورد ادم‍ون‍د(1381).سلسله‏هاى اسلامى جدید:راهنماى گاهشمارى و تبارشناسى،ترجمه فریدون بدره اى‏،تهران:مرکز باز شناسى اسلام و ایران‏.
ترابی طباطبائی،سید جمال(۱۳۵۱).رسم الخط ایغوری و سیری در سکه شناسی،نشریه شماره۶موزه آذربایجان،تبریز:شفق(چاپخانه).
------(2535).سکه های آق قویونلو و مبنای وحدت حکومت صفویه در ایران،نشریه شماره7موزه آذربایجان،تبریز:انتشارات اداره کل موزه ها.
جعفریان،رسول(1388).تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی،تهران:علم.
ج‍وی‍ن‍ی‌،ع‍طام‍ل‍ک ‌‌ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د(1385).تاریخ جهانگشاى جوینى،به اهتمام محمد قزوینى،تهران‏:دنیاى کتاب.
حقیقت(رفیع)،عبدالرفیع(1356).«پریم یا فریم،پایتخت کوهستانی آل قارن و آل باوند(1و2)»،گوهر،شماره52 ،1356،ص295-297 و شماره53،ص368-371.
خمینی،سیدحسن(1390).فرهنگ جامع فرق اسلامی:برپایه دست نوشته های آیت الله سید مهدی روحانی،تهران:اطلاعات. 
دفتری،فرهاد(1376).تاریخ و عقاید اسماعیلیه،ترجمه فریدون بدره ای،تهران:نشر و پژوهش فرزان روز.
رباح،اسحاق محمد(2008).تطور النقود الاسلامیه حتی نهایه عهد الخلافه العباسیه،عمان:دارکنوز المعرفه.
رضائی باغ بیدی،حسن(1393).سکه های ایران در دوره اسلامی:از آغاز تا برآمدن سلجوقیان،تهران:سمت.
رمضان،عاطف منصور محمد(2008).النقود الاسلامیه و اهمیتها فی دراسه التاریخ و الآثار و الحضاره الاسلامیه،قاهره:زهراء الشرق.
سجادی،صادق(بی تا).«آل باوند»در دائره المعارف بزرگ اسلامی،ج1،زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی،تهران:مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
سجادی،صادق و عنایت الله مجیدی(بی تا).«الموت»در دائره المعارف بزرگ اسلامی،ج10،زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی،تهران:مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
سرافرازی،عباس(1394).«شعائر شیعی بر سکه‌های اسلامی تا شکل‌گیری حکومت صفویان»،شیعه شناسی،دوره13،ش51،ص7-26.
سرفراز،علی اکبر و فریدون آورزمانی(1389).سکه های ایران از آغاز تا دوران زندیه،تهران:سمت. 
شبانکاره اى،محمد بن على(1381).مجمع الانساب،تصحیح میرهاشم محدث،تهران:امیرکبیر.
شترن،س.م.(1345).«نخستین داعیان اسماعیلی در شمال غربی ایران و خراسان و ماوراء النهر»،ترجمه فریدون بدره ای،دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران،سال چهاردهم،شماره1(پیاپی53)،ص23-69.
شوشتری،نورالله(بی تا).مجالس المومنین،تهران:اسلامیه.
شیبی،کامل مصطفی(1380).تشیع و تصوف:تا آغاز سده دوازدهم هجری،ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگوزلو،تهران:امیرکبیر.
طقوش،محمد سهیل(1387)دولت عباسیان،ترجمه حجت الله جودکی،قم:پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
علاءالدینی،بهرام(1394).سکه های ایران از طاهریان تا خوارزمشاهیان،تهران:فرهنگسرای میردشتی.
کرمر،جوئل(1375).احیای فرهنگی در عهد آل بویه:انسان گرایی در عصر رنسانس اسلامی،ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی،تهران:مرکز نشر دانشگاهی.
کسروى‌،احمد(بی تا).شهریاران گمنام،تهران:بی نا.   
------(1311).«سکه یا سند تاریخی مهم»،ارمغان،شماره چهارم،سال سیزدهم،ص225-228.
لسترینج،گای(1383).جغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی،ترجمه محمود عرفان،تهران:علمی و فرهنگی.
لویس،برنارد(1362).تاریخ اسماعیلیان،ترجمه فریدون بدره ای،تهران:توس.
مادلونگ،ویلفرد(1987)أخبار الائمه الزیدیه،بیروت: مطبعه المتوسط.
مجهول المؤلف(بی تا).مجمل التواریخ و القصص،تصحیح ملک الشعراء بهار،تهران‏:کلاله خاور. 
مرعشی،ظه‍ی‍رال‍دین(1345).تاریخ طبرستان و رویان و مازندران‏،به کوشش محمدحسین تسبیحى،تهران‏:شرق.
مستوفى،حمد الله(1364).تاریخ گزیده‏،به اهتمام عبد الحسین نوایى،تهران‏:امیرکبیر.
معطوفی،اسدالله(1392).سکه های طبرستان،گرگان و استرآباد،تهران:پازینه.
وثیق،منصوره(1387).دنانیر،سیر دینار در تاریخ پولی ایران،تبریز:ستوده.
همدانى،رشید الدین فضل الله(1387).جامع التواریخ(اسماعیلیان)‏،تصحیح محمدروشن‏،تهران‏:میراث مکتوب‏.
همدانی،محمد بن عبدالملک(بی تا).تکمله تاریخ طبری،بی جا،بی نا.
یوسف،فرج الله احمد(1423/2003).الآیات القرآنیه على المسکوکات الاسلامیه،دراسه مقارنه،الریاض:مرکز الملک فیصل للبحوث و الدراسات الاسلامیه.