تبیین و تحلیل شواهد باستان شناختی و مکتوب در بابِ مناسبات و تعاملات فرهنگی و هنری هخامنشیان و دولت شهرهای یونانی (سده-های 6-4پ.م)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه تاریخ و ایران شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 کارشناسی ارشد- گروه تاریخ و ایران شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان،

چکیده

تأسیس شاهنشاهی هخامنشی تحولی شگرف را در سرنوشت سرزمین­های غرب آسیا رقم زد. نیمۀ دوم قرن 6پ.م در این منطقه مرزبندی‌های سیاسی به کلی تغییر کرد و سرزمین‌های باستانی که روزگاری را در جنگ و صلح سپری کرده بودند، این­بار جملگی تحت لوای یک شاهنشاهی قدرتمند جای گرفتند. این اتحاد تمدن‌های باستانی، تحولی قابل توجه در عرصۀ فرهنگی را به دنبال آورد. هخامنشیان عمدتاً داشته‌های معنوی اقوام تابعه را به دیدۀ احترام و تحسین می‎نگریستند و از این ظرفیت‌ها به خوبی بهره می‌بردند. این نوع نگاه به ثروت‌های معنوی اقوام دیگر باعث شد تا دستاوردهای فرهنگی و هنری آن‌ها در تمدنی نو به نام «تمدن هخامنشی» مجال ادامۀ حیات یابد که امروز هم می‌توان با مقایسۀ آثار هخامنشی و اقوام تابعه، ویژگی‌های هنری آن‌ها را از یکدیگر بازشناخت. هخامنشیان از بدو تأسیس امپراتوری خویش، پیوسته با سرزمین‌ها و دولت-شهرهای یونانی در ارتباط بودند. این روابط با دولت-شهرهای یونانی­نشین آسیای صغیر اغلب جنبۀ سلطه‌گری داشت و ظرفیت‌های فرهنگی و هنری آنان به عنوان رعایای شاه­بزرگ مورد بهره‌برداری قرارمی­گرفت، اما این ارتباط با یونانیانِ اروپا بیشتر براساس یک مفهوم رقابت‌جویانه تعریف می‌شود. کامیابی‌هایی که دولت-شهرهای یونانی به دنبال نبردهای یونانی-پارسی به دست آوردند باعث شد تا به یک دیپلماسی فعال روی آورند. با وجود این، در لایه‌های زیرین روابط سیاسی و گفتمان‌هایی که اتفاق افتاد، یک جریان تعامل فرهنگی نیز شکل گرفت. آثار برجای مانده و به دست آمده از پارسیان و یونانیان در سرزمین‌های مختلف تحت حاکمیت آنان، واجد ویژگی‌های مشترکی هستند که نمی‎توان به تصادفی بودن آن‌ها حکم کرد. همچنین در متون مکتوب کلاسیک یونانی تأثیر روابط فرهنگی و هنری با پارسیان به خوبی مشهود است. این پژوهش بر آن­است تا با بررسی شواهد مکتوب و باستان­شناختی به این مسئله‌ بپردازد که این تعاملات فرهنگی و هنری در چه زمینه‌هایی جریان داشته است؟ بر اساس این چارچوب است که می‌توان فرایند فرهنگ‌پذیری بین پارسیان و یونانیان را تبیین و تحلیل کرد.

کلیدواژه‌ها


آدمیت، فریدون(1375)، تاریخ فکر از سومر تا یونان و روم، تهران: روشنگران.
آریانوس(1388)، لشکرکشی اسکندر به ایران، ترجمۀ محسن خادم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
احمدوند، شجاع، احمدرضا بردبار(1395)، فیلسوف شاه افلاطونی و شاه آرمانی در ایران باستان، فصلنامه پژوهش­های راهبردی سیاست، سال پنجم، ش. 18، صص 9-33.
بریان، پی‌یر(1387)، امپراتوری هخامنشی از کورش تا اسکندر، دو جلد، ترجمۀ ناهید فروغان، چاپ سوم، تهران: قطره و فرزان روز.
بویس، مری(1393)، تاریخ کیش زرتشت، جلد دوم، ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده، تهران: گستره.
پلوتارخوس(1346)، حیات مردان نامی، ترجمۀ رضا مشایخی، چاپ دوم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
توکودیدس(1377)، تاریخ جنگ پلوپونزی، ترجمۀ محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
خاورشناسان فرانسوی(1346)، تمدن ایرانی، ترجمۀ عیسی بهنام، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
دورانت، ویل(1337)، تاریخ تمدن، جلد دوم، ترجمۀ احمد آرام، تهران: اقبال و فرانکلین.
دو وامبِز، پی‌یر(1394)، هنر در قرن پریکلس، ترجمۀ شیرین بیانی، تهران: اطلاعات.
دیودور سیسیلی(1384)، کتابخانۀ تاریخی، ترجمۀ حمید بیکس شورکایی و اسماعیل سنگاری، تهران: جامی.
سامی، علی(بی­تا)، پاسارگاد قدیم‌ترین پایتخت کشور شاهنشاهی ایران، بی­جا.
سنگاری، اسماعیل و علیرضا کرباسی، (1394)، «شکل­گیری نخستین بنیادهای جهانی­شدن در عصر هخامنشی با رویکردی دینی»، پژوهش­های تاریخی، دانشگاه اصفهان، سال 51، دورۀ جدید، سال هفتم، شمارة اول(پیاپی 25)، بهار 1394، صص. 63-84.
شاپورشهبازی، علیرضا(1389)، راهنمای مستند تخت جمشید، چاپ دوم، تهران: سفیران و میردشتی.
کخ، هایدماری(1391)، پرسپولیس، پایتخت درخشان امپراتوری هخامنشی، ترجمۀ امیرحسین اکبری­شالچی، تهران: پازینه.
---------- (1385)، از زبان داریوش، ترجمۀ پرویز رجبی، چاپ نهم، تهران: کارنگ.
کیتو، هامفری­دیوی(1393)، یونانیان، ترجمۀ سیامک عاقلی، تهران: ماهی.
گرشویچ، ایلیا(1394)، تاریخ ایران، دورۀ هخامنشیان (دفتر دوم، جلد دوم) پژوهش دانشگاه کمبریج، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، چاپ سوم، تهران: جامی.
لائرتیوس، دیوگنس(1387)، فیلسوفان یونان، ترجمۀ بهزاد رحمانی، تهران: مرکز.
محمودآبادی، سیداصغر(1392)، دیپلماسی هخامنشی از گرانیک تا ماراتون، چاپ سوم، تهران: مینو.
واندنبرگ، لویی(1348)، باستان­شناسی ایران، ترجمۀ عیسی بهنام، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
هاموند،  نیکلاس جفری لامپریر(1395)، «شواهد باستان‌شناختی و مکتوب درباره آتش‌سوزی تخت جمشید»، ترجمه اسماعیل سنگاری، مجله تاریخ و فرهنگ ایران باستان، دانشگاه شهید بهشتی، سال 2، شماره 2، صص 62-51.
هرودوت(1393)، تاریخ هرودوت، جلد نخست: مادها و هخامنشیان تا فرجام کوروش کبیر، ترجمۀ اسماعیل سنگاری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
------ (1336)، تاریخ هرودوت، جلدهای 2-6، ترجمۀ هادی هدایتی، تهران: دانشگاه تهران.
------ (1389)، تواریخ، جلد دوم، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، تهران: اساطیر.
هینتس، والتر(1396)، داریوش و ایرانیان، ترجمۀ پرویز رجبی، چاپ پنجم، تهران: ماهی.