1
گروه تاریخ، دانشکده ادبیات، دانشگاه شهید چمران اهواز، تاریخ ایران باستان
2
گروه تاریخ، دانشکده ادبیات، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
10.22103/jic.2025.25215.1433
چکیده
در بیشتر منابع اسلامی، دربارۀ اشکانیان آگاهی‌های اندک، مبهم و گاه مخدوش و پیچیده‌ای در دست است. «فارسنامه»، نوشتۀ ابن‌بلخی، مانند دیگر منابع اسلامی، گزارشی نه چندان بلند از اشکانیان به دست می‌دهد. «تاریخ طبری» و «تاریخ پیامبران و شاهان» از حمزۀ اصفهانی از سرچشمه‌های اصلی مورد استفادۀ ابن‌بلخی به شمار می‌روند. با این وجود، بررسی دقیق‌تر گزارشِ ابن‌بلخی دربارۀ اشکانیان، نشانگر بهره‌مندی ابن‌بلخی از منابع دیگری نیز هست. گزارش وی در مواردی با تاریخ واقعی اشکانیان انطباق دارد. با کنکاش بیشتر در گزارش ابن‌بلخی، می‌توان بازتابی از واقعیت‌های تاریخی را ردیابی کرد. در این پژوهش، روایت فارسنامه دربارۀ اشکانیان با روش تحلیلی و تطبیقی مورد بررسی انتقادی قرار گرفته است. بررسی تطبیقی تاریخ اشکانیان در فارسنامه با منابع پیشین و نیز منابع هم‌روزگار دارای اهمیت است. بررسی برخی آگاهی‌های مهم در گزارش ابن‌بلخی که در منابع مورد استفادۀ ابن‌بلخی و دیگر منابع نیامده از دیگر نکات اهمیت پژوهش حاضر است. از دیگر جنبه‌های اهمیت این پژوهش بایستی به برخی نکات بدیع و تازه در گزارش ابن‌بلخی دربارۀ اشکانیان اشاره کرد. بر بنیاد یافته‌ها و نتایج پژوهش، بایستی به یکسان‌انگاری «شاپور بن اشکان» مندرج در گزارش ابن‌بلخی با «فرهاد چهارم» پادشاه اشکانی اشاره کرد. یادکرد ابن‌بلخی از مقام نایب‌السطنگی از دیگر نکات حائز اهمیت است. گزارش وی دربارۀ شاهی موسوم به «فیروز بن هرمز» در دیگر منابع سابقه ندارد و نیازمند بررسی بیشتر است. یادکرد اشک بن اشکان به عنوان دومین شاه اشکانی از دیگر نکات حائز اهمیت است. در گاهشماری نوین، اعتبار پادشاهی اَرشَک، جانشین اَرشَک یکم نسبت به تیرداد فزونی یافته است. در این پژوهش تلاش شده است با بهره‌گیری از دیگر منابع به دیدگاهی روشن از گزارش جالب ابن‌بلخی دربارۀ شخصیتی موسوم به «پیری اشغانی» دست بیابیم. مسالۀ بنیادین پژوهش حاضر، برجسته کردن برخی آگاهی‌هایی است که در روایت ابن‌بلخی دربارۀ اشکانیان جنبۀ تازگی و ابتکاری دارد.
نادری, فرشید و حیاتی, معصومه . (1404). بررسی تحلیلی و انتقادی تاریخ اشکانیان در فارسنامۀ ابن‌بلخی. پژوهشنامه تمدن ایرانی, 7(1), 235-256. doi: 10.22103/jic.2025.25215.1433
MLA
نادری, فرشید , و حیاتی, معصومه . "بررسی تحلیلی و انتقادی تاریخ اشکانیان در فارسنامۀ ابن‌بلخی", پژوهشنامه تمدن ایرانی, 7, 1, 1404, 235-256. doi: 10.22103/jic.2025.25215.1433
HARVARD
نادری, فرشید, حیاتی, معصومه. (1404). 'بررسی تحلیلی و انتقادی تاریخ اشکانیان در فارسنامۀ ابن‌بلخی', پژوهشنامه تمدن ایرانی, 7(1), pp. 235-256. doi: 10.22103/jic.2025.25215.1433
CHICAGO
فرشید نادری و معصومه حیاتی, "بررسی تحلیلی و انتقادی تاریخ اشکانیان در فارسنامۀ ابن‌بلخی," پژوهشنامه تمدن ایرانی, 7 1 (1404): 235-256, doi: 10.22103/jic.2025.25215.1433
VANCOUVER
نادری, فرشید, حیاتی, معصومه. بررسی تحلیلی و انتقادی تاریخ اشکانیان در فارسنامۀ ابن‌بلخی. پژوهشنامه تمدن ایرانی, 1404; 7(1): 235-256. doi: 10.22103/jic.2025.25215.1433
)