ایران‌گرائی، سیاست و قدرتِ مصلحت‌اندیش در دینکرد سوم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم سیاسی دانشگاه شهید چمران اهواز،اهواز،ایران

2 استادیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

10.22103/jic.2024.23444.1328

چکیده

رسیدن به درکی فراگیر از جایگاه هویت و خودآگاهی ملی و نیز چگونگی سیاست‌ورزی و شیوه‌های اندیشة سیاسی ایرانیان باستان، در فهم چرائیِ فراز و فرود این ملت و زوال و احیای تمدن آن در گذارِ هزاره‌ها ضرورتی انکارناپذیر است. در حالی‌که از نوشته‌های سیاسی روزگاران باستان ایران از جمله خدای‌نامه‌ها و آیین‌نامه‌ها چیز چندانی باقی نمانده است، به نظر می‌رسد یکی از منابع ارزشمند در رسیدن به چنان فهمی، نوشته‌ها و متن‌های دینی زردشتی بوده و می‌توان گفت این‌گونه متن‌ها همزمان متضمن مباحث و اشارات ارزشمندی در چند و چون سیاست‌اندیشی ایران‌محور و مصلحت‌گرایانه‌ هستند. برای بررسی جایگاه این مضامین یعنی ایران‌گرایی و مصلحت‌اندیشی سیاسی در متن‌های دینی زردشتی، در این پژوهش با تأکید بر «دینکرد سوم» کوشیدیم به پاسخی برای این سوال اصلی نزدیک شویم که «ایران‌گرائی» چه جایگاهی در دینکرد سوم دارد و الزامات سیاست‌ورزی شایسته و به مصلحتِ آن کدامند؟ با روشی تحلیلی- علّی و با تمرکز بر بازخوانی دینکرد سوم و با نیم‌نگاهی به اندرزهای ماکیاولی دربارة میهن و سیاست به این نتیجه رسیدیم که ایران‌گرائی، آگاهی از هویت ایرانی و ضرورت پاسداری از آن به مثابه ارزشی بنیادین در این متن نمودی برجسته دارد. در دینکرد سوم در جهت آبادانی و اقتدار ایرانشهر، باسته‌های شهریاری قدرتمند و کاردان و برخی رموز سیاست‌ورزیِ مصلحت‌اندیشانه همچون دادگری و خردمداری، اندرزها و استدلال‌های شایان توجهی به چشم می‌خورد که تصویری گویا از دقایق اندیشة سیاسی ایرانشهری بدست می‌دهند؛ اندیشه‌ای که چرائی زوال یا احیای آن را از آنِ زوال بنیان‌های حکمرانی بر اساس این خرد باید پی‌گرفت.

کلیدواژه‌ها


آذرفرنبغ پسر فرخزاد، آذرباد پسر امید( 1386)، کتاب پنجم دینکرد، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: معین.
آذرفرنبغ پسر فرخزاد، آذرباد پسر امید(1381)، دینکرد: کتاب سوم دفتر یکم، آراستاری، آوانویسی، یادداشت‌ها و ترجمه فریدون فضیلت، تهران: فرهنگ دهخدا.
آذرفرنبغ پسر فرخزاد، آذرباد پسر امید(1384)، دینکرد: کتاب سوم دفتر دوم، آراستاری، آوانویسی، یادداشت‌ها و ترجمه فریدون فضیلت، تهران: مهر آیین.
آذرفرنبغ پسر فرخزاد، آذرباد پسر امید(1389)، دینکرد هفتم، ترجمه محمدتقی راشد محصل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
آذرفرنبغ پسر فرخزاد، آذرباد پسر امید(1392)، کتاب ششم دینکرد، ترجمه فرشته آهنگری، تهران: صبا.
ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبةالله(1367)، جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه، ترجمه و تحشیه محمود مهدوی دامغانی، ج7، تهران: نی.
اردشیر بابکان (1348)، عهد اردشیر، ترجمه محمدعلی امام شوشتری، تهران: انجمن آثار ملی.
ارسطو(1393)، سیاست، ترجمه حمید عنایت، چ7، تهران: امیرکبیر
پورجوادی، نصرالله (1398)، «خطر اشموغی؛ شرح بند 128 از دینکرد ششم»، بخارا، شماره 134، صص 25-40.
تفضلی، احمد(1376)، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: سخن.
تنسر(1354)، نامه تنسر به گشنسپ، به تصحیح مجتبی مینوی چ2، تهران: انتشارات خوارزمی.
چرتی، کارلو.جی(1395)، ادبیات پهلوی، ترجمه پانته‌آ ثریا، تهران: فرزان.
خالقی مطلق، جلال(1397)، سخن‌های دیرینه، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار.
دریایی تورج(1382)، «تاریخ ملی یا تاریخ کیانی؟سرشت تاریخنگاری زرتشتی در دورة ساسانی»، تاریخ و فرهنگ ساسانی، ترجمه مهرداد قدرت دیزچی، تهران:  ققنوس.
رجایی، فرهنگ(1373)، معرکه جهان‌بینی‌ها، تهران: انتشارات احیاء کتاب.
رضایی راد محمد(1389)، مبانی اندیشه سیاسی در خرد مزدایی، تهران: طرح نو.
رضی، هاشم(1363)، اوستا، تهران: فروهر.
طباطبایی، سیدجواد (1387)، جدال قدیم و جدید: از نوزایش تا انقلاب فرانسه، تهران:‌ ثالث.
عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر(1399)، قابوس‌نامه، تصحیح سعید نفیسی، تهران: فردوس.
کلوسکو، جورج (1391)، تاریخ فلسفه سیاسی از ماکیاولی تا منتسکیو، تهران: نی.
کندی ادی، سموئیل(1381)، آئین شهریاری در شرق، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: علمی و فرهنگی.
ماکیاولی، نیکولو (1366)، شهریار، ترجمه داریوش آشوری، تهران: پرواز.
ماکیاولی، نیکولو (1388)، گفتارها، ترجمه محمدحسن لطفی،‌ تهران: خوارزمی.
مجتبایی، فتح‌الله(1402)، شهر زیبای افلاطون و شهریاری آرمانی در ایران باستان، چ2، تهران: هرمس.
مسکویه رازی، ابوعلی(1369)، تجارب‌الامم، ترجمه ابوالقاسم امامی، ج1، انتشارات سروش.
مسکویه رازی، ابوعلی(2535)، جاودان خرد، ترجمه تقی‌الدین محمد شوشتری، به اهتمام بهروز ثروتیان، تهران: انتشارات موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل کانادا (مونترال، شعبه تهران).
مسگر، علی اکبر، سلمانی گواری، ابوالفضل، امیری دهنویی، صادق (1400)، «الهیات سیاسی در سده های نخست اسلامی؛ بازنماییِ فرجام شناختی متون زردشتی از فتح ایران شهر، منظر: دینکَرد»، ادیان و عرفان، سال 54، شماره 2، صص 405-424.
مشکور، محمدجواد(1363)،  گفتاری درباره دینکرد؛ مشتمل بر شرح بخش‌های دینکرد، تاریخ اوستا و ادبیات دینی پهلوی، تهران: اسپند، 1325.
منتظری، سید سعید رضا؛ نظری، محمدرضا (1392)، «رهیافتی به اخلاق فضیلت در دینکرد ششم»، پژوهش‌های ایران شناسی، دوره 3، شماره 2، صفحه 113-131.  (DOI): 10.22059/JIS.2014.51701
ناتل‌خانلری، پرویز(1374)، تاریخ زبان فارسی، ج1، چ5، تهران: سیمرغ.
هرودوت(1389)،‌تاریخ هرودوت، ج2، ترجمه مرتضی ثاقب‌فر، تهران: انتشارات اساطیر.
ویدن‌گرن، گئو(1382)، جهان معنوی ایرانی از آغاز تا اسلام، ترجمه محمود کندری، تهران: میترا.
یشت‌ها (2536)، گزارش پورداود، به کوشش بهرام فره‌وشی، ج1،تهران: انتشارات دانشگاه تهران.