نقش وقف در فراز و فرود مدارس نظامیه

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام، گروه تاریخ، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

2 دانشیار گروه تاریخ، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

10.22103/jic.2024.23259.1312

چکیده

وقف به عنوان یک سنت فرهنگی و دینی در تاریخ ایران، بعد از برپایی نهادهای علمی و فرهنگی، موجب پایداری نهادهای علمی می‌گردیده است. مدارس نظامیه یکی از این نهادهای علمی و فرهنگی مبتنی بر وقف می‌باشند که در عصر سلجوقی و در دورۀ وزارت خواجه نظام‌الملک طوسی با اهداف مورد نظر وی ایجاد شدند. این مدارس علاوه بر اینکه در دورۀ سلجوقی فعالیت گسترده‌ای داشتند بعد از افول خواجه نظام‌الملک و خاندانش در دستگاه دیوان سالاری عصر سلجوقی نیز به فعالیت خود ادامه دادند. فعالیت برخی از این مدارس نظامیه مانند نظامیه بغداد حتی در دورۀ بعد از سلجوقی نیز برای مدتی تداوم یافت. از آنجا بین وقف و نهادهای مبتنی بر وقف یک رابطه دو سویه بر قرار می‌باشد فعالیت آنها و تداوم این فعالیت وابسته به تداوم این رابطه دو سویه دارد. در بین نهاد وقف و مدارس نظامیه در عصر سلجوقی نیز این رابطه دو سویه برقرار می‌باشد. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای و با رویکرد تاریخی سعی دارد تا نقش وقف را در شکل‌گیری، پایداری و افول مدارس نظامیه مورد بررسی و بازکاوی قرار دهد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد؛ موقوفات ایجاد شده برای مدارس نظامیه باعث ایجاد منابع مالی مستقل بر آنها گردید به گونه‌ای که موجبات پایداری مدارس نظامیه را در برهه‌های زمانی مختلف به همراه آورد. حملات اقوام شرقی، افول سیاسی حکومت سلجوقیان و خاندان نظام‌الملک و درگیری‌های مذهبی و نبود حمایت سیاسی فراگیر از شافعیان و مدارس نظامیه، موجبات افول مدارس نظامیه را در دوران اواخر سلجوقیان و بعد از افول آنها فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها

پژوهشنامه تمدن ایرانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 16 آذر 1403

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار