بررسی تطبیقی علل رشد تجارت ری – اصفهان در دوره آل بویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)

2 گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)

10.22103/jic.2024.23099.1305

چکیده

عرصه اقتصادی به عنوان یکی از مقوله های مهم هر تمدن و سرزمینی همواره مورد توجه و بررسی محققین حوزه های گوناگون مانند تاریخ قرار داشته است. در این راستا بررسی وضعیت اقتصادی اگر با نگاهی تطبیقی و مبتنی بر تاریخ محلی صورت گیرد، امکان کنکاش و شناسائی علل رشد و افول اقتصاد در عرصه های مختلفی چون تجارت بیشتر فراهم می گردد. در چنین شرایطی لازم به ذکر است که دو منطقه ری و اصفهان به واسطه موقعیت جغرافیایی – راهبردی از همان قرون اولیه کانون تحولات گوناگون قرار داشته و عرصه اقتصادی آنان، خاصه در دوره حاکمیت آل بویه که برای مدت زمانی طولانی موقعیت پایتختی یافتند، تحت تاثیر عوامل مختلف دچار رشد گردید. در این راستا تلاش شد که با روش توصیفی - تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای به این پرسش پاسخ دهد که علل رشد تجارت ری و اصفهان چه شباهت ها و تفاوت هایی داشته اند؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است که جدا از عامل مشترک موقعیت جغرافیایی هر دو منطقه که محل رفت و آمد کاروان ها بود، عواملی چون تقویت شبکه های آب رسانی در ری و ساخت مخازنی برای نگه داری محصولات تجاری، تغییر مسیر تجارت بازرگانان بنابر مصلحت زمانه، امنیت بخشیدن به جاده، توجه به رونق بازار، تقویت وسایل حمل و نقل (به طور خاص در اصفهان) موجب عظمت و ثروت، رونق بازار و افزایش حجم محصولات تجاری (مشترک در هر دو منطقه) و فعالیت تاجران و رونق کاروانسرا (به صورت خاص در اصفهان) بوده است.

کلیدواژه‌ها


ابن اثیر، عزالدین، 138، الکامل فی التاریخ، ترجمه حمید رضا آزیر، تهران، انتشارات اساطیر
ابن اخوه، محمد بن محمد،1360، آیین شهرداری در قرن هفتم، ترجمه جعفر شعار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
ابن حوقل، محمد، 1366، صورة الارض، با ترجمه جعفر شعار، انتشارات امیر کبیر،
ابن عساکر،  أبو القاسم علی بن الحسن، 1415 هـ - 1995 م، تاریخ مدینه دمشق، المحقق: عمرو بن غرامة العمرویالناشر: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع عام النشر
ابو شیخ اصفهانی، ابو محمد عبدالله، (1412 – 1992م)، طبقات المحدثین بأصبهان، محقق: عبد الغفور عبد الحق حسین البلوشی، بیروت: مؤسسة الرسالة 
ابو نعیم، احمد بن عبدالله، 1410 هـ-1990م، تاریخ اصفهان المحقق: سید کسروی حسن، الناشر: دار الکتب العلمیة – بیروت
ابی دلف، 1354، سفرنامه در ایران، تعلیقات مینورسکی، ترجمه سید ابو الفضل طباطبائی، تهران: کتابفروشی زوار
ارسلان بد، محمد رضا، 1380، «تحلیل اقتصادی تولید سیب در ارومیه» اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال نهم، شماره 34
ارسلان بد، محمد رضا، 1381، «رابطه هزینه های تولید با مقیاس و اندازه لفعالیت تولید سیب در ارومیه، مجله علوم کشاورزی ایران، جلد 33، شماره 2
ازکیا، مصطفی، 1394، «جنبه های اجتماعی نظام آبیاری در ایران» مجله انسان شناسی، سال دوازدهم، شماره 21
اسدی طوسی، ابو منصور احمد، 1336، لغت فرس، کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: کتابخانه طهوری
اصطخری، 1346، مسالک و ممالک، ابو اسحاق ابراهیم بن محمد، اهتمام ایرج افشار، بنگاه ترجمه و نشر کتاب تهران
اصفهانی راغب، أبوالقاسم الحسین بن محمد، 1420، محاضرات الأدباء ومحاورات الشعراء والبلغاء، الناشر: شرکة دار الأرقم بن أبی الأرقم – بیروت
باصولی، مهدی، 1400، «بررسی کارکردهای کاروانسراهای ایرانی با رویکردی منظرین»، مجله منظر، سال سیزدهم، شماره 54
باغبانی، رسوف، 1376، پایان نامه ارشد «بررسی اثر زمان برداشت و مدت انبار داری بر رسیدن پس از انبار گلابی سبری اصفهان» دانشگاه شیراز
بغدادی خطیب ، أبو بکر أحمد بن علی، 1422هـ - 2002 م، تاریخ بغداد، المحقق: الدکتور بشار عواد معروفالناشر: دار الغرب الإسلامی –بیروت
ثعالبی، عبد الملک بن محمد، 1403هـ1983م، یتمة الدهر فی محاسن أهل العصر، المحقق: د. مفید محمد قمحیة، الناشر: دار الکتب العلمیة - بیروت/لبنان
ثواقب، جهانبخش، فردین نجفی، 1391، «نقش صفویان در رشد کاروانسراها»، فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ، سال هفتم، شماره 26
جیهانی، ابو القاسم، 1368، اشکال العالم، ترجمه علی بن عبدالسلام، تعلیقات فیروز منصوری، شرکت به نشر آستان قدس رضوی
نویسنده نامعلوم، 1361، حدود العالم من المشرق إلی المغرب، نویسنده نامعلوم، به کوشش منوچهر ستوده، کتابخاننه طهوری تهران
دهخدا، علی اکبر، 1377، لغت نامه، زیر نظر معین و جعفر شهید، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دو از دوره جدید
ذهبی، شمس الدین ابو عبدالله محمد، 2003 م، تاریخ اسلام، المحقق: الدکتور بشار عوّاد معروف الناشر: دار الغرب الإسلامیالطبعة: الأولى
ذهبی، شمس الدین ابوعبدالله محمد، 1405 هـ / 1985 م، سیر أعلام النبلاء، المحقق : مجموعة من المحققین بإشراف الشیخ شعیب الأرناؤوطالناشر : مؤسسة الرسالةالطبعة : الثالثة
ربانی زاده، سید محمد رحیم، 1392، «مالیات بر بازار در دوره خلفای اسلامی» تحقیقات تاریخ اجتماعی – پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال سوم، شماره اول
رفیع فر، جلال الدین، 1382، «بررسی انسان شناختی کاروانسراهای عصر صفوی، مجله نامه انسان شناسی، دوره اول، شماره 4
سمعانی، عبد الکریم بن محمد، 1382 هـ - 1962 م، الأنساب، المحقق: عبد الرحمن بن یحیى المعلمی الیمانی وغیرهالناشر: مجلس دائرة المعارف العثمانیة، حیدر آبادالطبعة: الأولى
سیرو، ماکسیم، 1949م، کاروانسراهای ایران و ساختمان های کوچک میان راه ها، ترجمه عیسی بهنام، سازمان ملی حفاظت از آثار باستانی ایران
صفدی، صلاح الدین خلیل بن أیبک، 1420هـ- 2000م، الوافی بالوفیات، المحقق: أحمد الأرناؤوط وترکی مصطفىالناشر: دار إحیاء التراث – بیروت
عتبی، ابو نصر محمد، 1334، تاریخ یمینی، ترجمه جرفادقانی، تهران: کتابفروشی ابن سینا
عقیلی، سیف الدین حاجی، 1364، آثار الوزراء، تصحیح میر جلال الدین حسینی، تهران، انتشارات اطلاعات،
فاطمی، الهام، ارسلان طهماسبی، 1399، «مطالعه تطبیقی در بازارهای سنتی با تاکید بر مؤلفه‌های اجتماعی – اقتصادی – نمونه موردی بازارهای سنندج و سلیمانیه»، فصلنامه علمی - پژوهشی جغرافیا، سال دهم، شماره 2
کیکاوس، عنصر المعالی، 1312، قابوس نامه، مقدمه سعید نفیسی، تهران: مطبعه مجلس
مداحی، خدیجه، 1396، «زنبور ها و چالش آن ها با بیماری ها» ،مجله علوم و فنون زنبور عسل، دوره 8، شماره 15
مظهری، محمد، «تحلیل اقتصادی زنبور داری و عوامل موثر در تولید فرآورده های عسل در استان خراسان رضوی»، علوم و فنون زنبور عسل، دوره 13 ش 25، 1402
مقدسی، ابوعبدالله محمد، 1361، احسن التقاسیم، ترجمه علی نقی منزوی، تهران، شرکت مولفان و مترجمان ایران، چاپ اول
میزاب، کلثوم عزیزی، آزاده فلسفیان، 1395، «شناسایی عوامل موثر بر تصمیم به کشت و توسعه کشت زعفران در شهرستان مرند»، دهمین کنفرانس دوسالانه اقتصاد کشاورزی ایران
نجفلو، پریسا، « 1398، مدیریت بهرهبرداری سنتی از منابع آب در روستاهای ایران»، نشریه آب و توسعه پایدار، سال ششم، ش 2
نخجوانی، محمد بن هندوشاه، 2535، صحاح الفرس، به اهتمام عبدالعلی طاعتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب