بن‌مایه‌های فرهنگی اثرگذار بر شکل‌گیری معماری دستکند ایران ( با تاکید بر شناخت مجموعه میراث جهانی میمند، شهربابک)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مرمت بناهای تاریخی، دانشکده معماری، شهرسازی و هنر، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

2 عضو هیات علمی گروه مرمت بناهای تاریخی ـ دانشکده هنر و معماری ـ دانشگاه شهید باهنر کرمان

10.22103/jic.2024.23062.1300

چکیده

آیین مهر یکی از اندیشه‌های کهن ایران‌زمین است که تأثیرات فرهنگی عمیقی بر فرهنگ عامه، هنر، معماری و حتی آیین‌های پس از خود داشته است. این آیین که خاستگاهی در هند داشته است، در ایران تکامل یافته و به سمت غرب رفت و در ابتدای ظهورش در آسیای صغیر بر مسیحیت اثر گذاشت. بناهای مذهبی در این آیین مهرابه نام داشته‌اند که معمولاً مکانی مخفی در دل کوه بوده‌اند. براساس تقدّس کوه و سنگ در این آیین، سعی می‌شد این بناها را در کوه و مطابق با مفاهیمی خاص طراحی کنند. سوال این است که ویژگی‌های فرهنگی این آیین که می‌توانند در معماری آن وجه کالبدی پیدا کنند، چه هستند و این مصادیق را در کدام بناها می‌توان جستجو کرد و درکجای نمونه‌های منتخب معماری دستکند اثرات آن را می‌توان ارزیابی نمود. با توجه به اینکه معماری دستکند گونه‌ای از معماری بومی است که بیشترین قرابت را به آیین مهر دارد؛ مجموعه میراث جهانی میمند، به عنوان مورد پژوهشی، انتخاب شد. ماهیت این پژوهش از نوع کیفی با رویکرد تفسیری-تاریخی منابع مکتوب در زمینه شناخت آیین مهر انتخاب شده است و به استخراج مصادیق از موارد مورد مطالعه می‌پردازد. مصادیق این معماری به صورت مستقیم با ابزارهایی همانند تزئینات، آرایه‌های مقدس این آیین را در خود ندارد و سادگی طرح و ساخت ارگانیک آنها تفاوت اساسی با نمونه‌های دیگر ایجاد کرده است. همچنین آنچه در نظام معیشتی مردمان این مکان در گذشته جاری بوده همانند تابعیت از هنجارهای معیشتی و سیستم اقتصادی دامپروری و یا آیین‌های خاصّ زندگی، رگه‌هایی از تفکر فلسفی این آیین را در دل خود دارند. شناخت این موارد راه را برای پژوهش گسترده‌تر و به صورت اختصاصی باز می‌نماید.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. آزاد، میترا. (1391). نیایش و کوه بررسی نیایشگاه‌های صخره‌ای ایران. اولین همایش بین المللی معماری دستکند. پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری. کرمان، پاییز 91
  2. اسدآبادی، رضا. (1374). بررسی و شناسایی حوزه میمند. گزارش سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، کرمان
  3. اشرفی، مهناز، (1390) پژوهشی در گونه‌شناسی معماری دستکند، نامه معماری و شهرسازی، شماره 7، بهار و تابستان، 25 تا 47
  4. اشرفی، مهناز، (1399)، پایداری در معماری استقرارهای منظر فرهنگی میمند، مطالعات معماری ایران، شماره 17، بهار و تابستان
  5. اشرفی، مهناز، (1400)، طراحی معماری در محوطه میراث روستایی بررسی موردی: طراحی‌های انجام شده در روستای تاریخی میمند، نامه معماری و شهرسازی، شماره 32، پاییز و زمستان
  6. اولیا، محمد رضا و آمنه اولیا و بینه اولیا. (1391). مساجد دستکند پژوهش موردی، مسجد جامع میمند. اولین همایش بین‌المللی معماری دستکند. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، پاییز 91
  7. افشار، ایرج. (1371). یزد نامه. نشر یزدان. تهران. چاپ دوم
  8. باستانی پاریزی، محمد ابراهیم. (1371). کله گوشه نوشیروان. نشر اساطیر. چاپ دوم
  9. بهار، مهرداد. (1389). پژوهشی در اساطیر ایران. نشر آگه. تهران
  10. پاتینجر هنری. (1348). سفرنامه. ترجمه دکتر شاپور گودرزی. کتابفروشی دهخدا.
  11. پورداوود، ابراهیم. (1356). یسنا. به کوشش بهرام فره‌وشی. انتشارات دانشگاه تهران
  12. حامی، احمد. (1355). بغ مهر. انتشارات داورنیا. چاپ اول. تهران
  13. حسینی، زهرا. (1380). شهربابک سرزمین فیروزه. مرکز کرمانشناسی. کرمان. چاپ اول
  14. حیدری، احمد. (1379)، بررسی معابد صخره ای پارتی و ساسانی حوزه زاگرس ، پایان نامه ارشد باستانشناسی ، دانشگاه تهران
  15. دوستخواه، جلیل. (1383). اوستا، کهن‌ترین سروده‌های ایران. نشر مروارید. تهران
  16. دهخدا، علی اکبر. (1346). لغت‌نامه. به کوشش دکتر محمد معین. انتشارات دانشگاه تهران.
  17. رازانی مهدی، حمزوی یاسر. ساختارشناسی ملاط‌های تاریخی در آرایه ‌های معماری و اندود داخلی معبد صخره‌ای ورجووی مراغه، ایران. پژوهه باستان سنجی. ۱۳۹۷; ۴ (۲) :۲۱-۳۳
  18. رضایی، مسلم و حمیدرضا آریان‌فر، (1403)، تحلیل ساختار فضایی نیایشگاههای مهری (میترائیسم) در ایران باستان به استناد مطالعات باستان‌شناختی، فصلنامه مطالعات ایران‌شناسی، سال هشتم، شمار 1 ، شماره پیاپی 22، بهار 1403
  19. سازمان جغرافیای نیروهای مسلح. (1382). فرهنگ جغرافیای آبادی‌های استان کرمان، شهرستان شهربابک. تهران. چاپ اول
  20. سازمان میراث فرهنگی، (1380 تا 1385)، اسناد مستند سازی، پایگاه میراث فرهنگی میمند. کرمان
  21. ستارنژاد، سعید، (1399)، قَدمگاه آذرشهر نیایشگاه اسلامی یا مهرابه اشکانی؟، فصلنامه اثر، سال 41 ، شمارة 1، بهار 1399
  22. شجاع‌دل، نادره، (1384)، پیشینه مهرپرستی و نیایشگاه مهر ورجوی مراغه، تاریخ پژوهی، پاییز و زمستان 1384 شماره 24 و 25
  23. شکاری نیری، جواد و علی اصغر میرفتاح. (1374). دهکده صخره‌ای اباذر. مجله اثر. شماره 26و 27
  24. شورتهایم، المار. (1387). گسترش یک آیین ایرانی در اروپا. ترجمه نادرقلی درخشانی. نشر ثالث. تهران
  25. شیروانی، زین العابدین.( 1342). بستان السیاحه. کتابخانه سنایی. چاپ سوم. تهران
  26. علیپور، سارا، نصیر سلامی، محمد رضا و محمد منصور فلامکی، (1398)، تحلیل ساختار منظر ستایشگاههای مهری، نشریه علمی باغ نظر، 16 )74(: /31-42 مرداد
  27. فرشیدفر، رضا، حسین علی زاده و حسن درخشی، (1402) طبقه‌بندی و تحلیل معماری صخره‌ای شمال غرب ایران، نشریه صفه، شماره 1، بهار ۱۴۰۲
  28. کریمیان، حسن و ساسان سیدین، (1391)، استمرار روند تبدیل آتشگاه به مسجد تا قرن هفتم هجری،نمونه موردی:مسجد سنگی داراب، نشریه باستان‌شناسی ایران، دوره 2، شماره 2 - شماره پیاپی 3، اسفند 1391، صفحه24-39
  29. کریمی، فریبا. (1386).  نگرشی نو به کنده نگارههای صخرهای ایران بر مبنای مطالعات میدانی، باستان پژوهی.  دو فصلنامه ایرانشناسی. دوره جدید.  سال دوم. شماره ٣.  بهار و تابستان
  30. لباف خانیکی، میثم. (1391). تحلیل تطبیقی یک فرم خاص در معماری دستکند: مهرابه‌های ایرانی و میترائیم‌های رومی. اولین همایش بین المللی معماری دستکند. پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری. کرمان، پاییز 91
  31. لباف خانیکی، میثم. (1395). سیر تحول منظر فرهنگی میمند کرمان با تکیه بر مطالعات تاریخی و یافته های باستان شناختی. مطالعات باستان شناسی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران)، 8(2 )، 111-130.
  32. مستوفی، حمدالله. (1362) . نزهه القلوب. به کوشش لسترنج. نشر دنیای کتاب. چاپ اول. تهران
  33. منصورزاده, یوسف, بهفروزی, مینو. (1397). تحلیلی بر آیین قربانی میترا و نمادهای آن بر اساس آثار هنری. نشریه هنرهای زیبا: هنرهای تجسمی. دوره 23، شماره 4، زمستان، صص 60-51
  34. منگلی، محمد، رضا ابوئی و فاطمه مهدی‌زاده سراج، (1396)، بازشناسی ویژگی‌های منحصر به فرد ساخت سکونتگاههای دستکند ایران (نمونه موردی مجموعه میراث جهانی روستای میمند شهربابک کرمان)، نشریه مطالعات برنامه ریزی سکونتگاههای انسانی، دوره 12 شماره 4 زمستان 1396
  35. منگلی، محمد، (1396)، اثر اقلیم و بستر بر پیدایش معماری دستکند ایران با رویکرد حفاظت، رساله دکتر مرمت بناها و بافتهای تاریخی، دانشگاه هنر، اصفهان، ایران
  36. منگلی، محمد. (1384). باززنده سازی روستای تاریخی میمند. پایان نامه کارشناسی ارشد مرمت بناها و بافت‌های تاریخی. دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز. تهران
  37. موسوی، قاسم.(1384). معبد صخره‌ای داش کسن. نشریه کیهان فرهنگی. شماره 230
  38. نیلبرگ، هنریک ساموئل. (1383.) دین‌های ایران باستان. ترجمه سیف‌الدین نجم‌آبادی. انتشارات دانشگاه شهید باهنر. کرمان
  39. ورجاوند، پرویز. (1351). نیایشگاه قدمگاه نشانی از یک معبد مهری و شاهکاری از معماری صخره‌ای. نشریه هنر و مردم
  40. ورمازرن، مارتین. (1386). آیین میترا. ترجمه بزرگ نادرزاد. نشر چشمه. تهران
  41. همایون، غلامعلی. (1353). پژوهشی درباره روستای تاریخی میمند. نشریه بررسی‌های تاریخی. سال هفتم. شماره ششم

 

 

 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار