نمادشناسی خورشید در منابع تصویری دوره ایلخانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 فارغ التحصیل تاریخ دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

سرزمین ایران با داشتن تمدن بزرگ و گسترده، سرشار از نمادهاست که بازگوکننده باورهای ایرانیان می‌باشد. یکی از نمادهای بر جای گذشته از کهن ایران زمین و تاریخ اساطیری آن، نماد خورشید است که ریشه در باورها و عقاید مذهبی آن روزگار دارد. نشان یاد شده، پس از اسلام کاربرد دوباره پیدا کرد و عهد ایلخانی اهمیت و کاربرد این نماد به شیوه‌های مختلف مورد بازبینی قرار گرفت. دستاورد پژوهش حاضر نشان می‌دهد که  در دوره ایلخانان، پیوند خورشید با مهر، ناهید، گل ها، گیاهان، حیوانات، پرندگان و اشکال هندسی نمود چشمگیری پیدا کرده است. همچنین در این دوره، با توجه به ریشه های اساطیری، خورشید جاندار محسوب شده و به بسیاری از اعمال و مشخصات انسانی از جمله زیبایی، پادشاهی و... نسبت داده شده است. مقاله پیشرو به روش توصیفی – تحلیلی به بررسی نماد خورشید و مفاهیم مرتبط با آن در منابع دوره ایلخانی پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


احمدی، بابک (1387).از نشانه­های تصویری تا متن. تهران: مرکز.
افشار، غلامحسین (1381).فرهنگ معاصر فارسی، ج 1، تهران: فرهنگ معاصر.
ایبس، لوئیس (1384). چشم­انداز اسلامی نمادگرایی در هنر، ترجمه توحید الفاروقی، مجله زیباشناخت، 13 (3): 32-43.
ایزانلو، معصومه (1393). مقایسه تطبیقی فرم و نقش ظروف و اشیاء سفالی و فلزی سده­های میانه اسلامی ایران، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران.
       اسماعیل پور، ابوالقاسم. اسطوره، بیان نمادین. تهران: سروش. 1377.
 
بختورتاش، نصرت‌الله (1393).تاریخ پرچم ایران، تهران: بهجت.
بختورتاش،نصرت‌الله (1387).نشان رازآمیزگردونه خورشید یا گردونه مهر،آرتامیس
بهمنی، پردیس (1389). سیر تحول و تطور نقش و نماد در هنرهای سنتی ایران، تهران: دانشگاه پیام نور.
بیانی ،شیرین .دین ودولت در ایران عهد مغول ،ج 1 مرکز نشر دانشگاهی سال 1381
          بیانی، شیرین. مغولان و حکومت ایلخانی در ایران، تهران: سمت. 1379.
پوپ، آتور و آکرمن، قبلیس (1387). سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز، تهران: علمی و فرهنگی.
پژوهش ،محمد رضا ،بررسی تحلیلی نقوش سفالینه ها اسلامی با تکیه بر قرن 7هجری قمری دانشگاه آزاد واحد شاهرود
تاجیک محمدیه، حسن؛ رادمنش، عطامحمد و چترایی، مهرداد (1397). تحلیل ادبی نمادهای حماسی و اساطیری اسب در شاهنامه فردوسی، دوفصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا، 1 (9): 12-42.
تیموری،ابراهیم(1377)امپراتوری مغول در ایران ،انتشارات دانشگاه تهران
       تجویدی، اکبر. نگاهی به هنر نقاشی ایران از آغاز تا سده دهم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. 1386.
ترابی،سید جمال،سکه های اسلامی (دوره ایلخانی وگورگانی )1347چاپ شعاع
جابز، گرترود (1370).سمبل‌ها (کتاب اول: جانوران)، ترجمه محمدرضا بقاپور، تهران: جهان­نما.
حسینی، محمود (1392). شاهنامه دموت، تهران: عطار.
حلیمی، محمدحسین (1383).نگرشی بر شیوه­های نقاشی، تهران: کاررنگ.
دادور، ابوالقاسم (1392).همبودی دین و هنر در ایران باستان، تهران: گستره.
دوبوکور، موتیک (1376). رمزهای زنده­جان، تهران: مرکز.
ذاکرین، میترا (1390). بررسی نقش خورشید بر سفالینه­های ایران، نشریه هنرهای تجسمی، 46 (4): 32-45.
رحیم­پور، شهدخت (1394). بررسی جایگاه اسب از اسطوره تا تداوم نقش آن بر فرش، فصلنامه نگارینه هنر اسلامی، 6 (3): 21-39.
زرین­کوب، عبدالحسین (1392).تاریخ مردم ایران قبل از اسلام، تهران: امیرکبیر.
زمرشیدی، زهرا (1394).بررسی نقش شیر و خورشید در هنر ایرانی اسلامی (از دوران ایلخانی تا پایان قاجار)،پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
       سودآور، ابوالعلاء. فره ایزدی در آئین پادشاهی ایران باستان. تهران: نی. 1380.
سلطانی، علی (1372).سیمرغ در قلمرو فرهنگ ایران، تهران: مبتکران.
       سر لو، خوان ادواردو، فرهنگ و نمادها، ترجمه مهرانگیز اوحدی، تهران: دستان،1388.
شراتو، امبرتو، گرویه (1376).تاریخ هنر ایران، ترجمه یعقوب آزند، تهران: مولی.
شفرد، راونا (1393).مجمع­الانساب، مصحح: هاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
شوالیه، ژان و گرابارن، آلن (1384).فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضائلی، تهران: جیحون.
          شادمهانی، رضا. تاریخ فرهنگ ایران، تهران: مهکامه. 1393.
صالحی، کوروش (1396).بررسی سکه‌ها و دارالضرب­های ایران در عصر ایلخانان (654-754 ه.ق)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
فرشبافیان، احمد (1382). آهو، مجله ادبیات فارسی، 3 (3): 54-59.
عباسی­لو، سحر (1394). بررسی نقوش نمادین هنرهای دوره ایلخانی استان زنجان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا.
علاء­الدینی، بهرام (1395). سکه­های ایران دوره ایلخانان مغول، تهران: برگ­نگار.
قربانی قهفرخی، عاطفه؛ یزدانی­راد، علی و براتی ارداجی، طاهره (1397). بررسی اسطوره و نماد قوچ در فرهنگ ایران باستان با محوریت قوچ­های سنگی چهارمحال و بختیاری، دوماهنامه علمی تخصصی پژوهش در هنر و علوم انسانی، 2 (3): 47-56.
کسروی، احمد (1378). تاریخچه شیر و خورشید، تهران: فردوس.
کوپر،جی سی(1380)فرهنگ مصور نمادهای سنتی ،ملیحه کرباسیان ،تهران ،فرشاد
مبینی، مهتاب و رحیمی، رکسانا (1393). بررسی نماد خورشید و مفاهیم مرتبط با آن در هنر و اساطیر بین‌النهرین، دوفصلنامه، دانشکده هنر شوشتر؛ دانشگاه شهید چمران اهواز، 57 (5): 57-69.
مولائی، صفورا (1396).نماد و نشانه در معماری اسلامی: مطالعه موردی مساجد دوره ایلخانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه زنجان.
مهرداد، سوگل (1393).بررسی نقوش نمادین سفال­های دوره ایلخانی (750 654 ه.ق)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
میرجلیلی مهنا، مونا و محمودی، فتانه (1395). بررسی تطبیقی عناصر تصویری در معراجنامه احمد موسی و معراج نامه میرحیدر، کنفرانس بین­المللی شرق شناسی، فردوسی و فرهنگ و ادب پارسی، ارمنستان: دانشگاه دولتی ایروان ارمنستان با موسسه سفیران فرهنگی مبین.
میرخواند ،تاریخ روضه الصفا ،ح 8 انتشارات اساطیر
ناظرزاده کرمانی، فرهاد (1390).نمادگرایی در ادبیات نمایشی، تهران.
نجف­پور، رضا (1388).نماد در قرآن، تهران: دانشگاه تهران.
هال، جیمز (1380).فرهنگ نگاره­های نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
یاحقی، محمدجعفر (1369).فرهنگ اساطیر در ادبیات ایران، تهران: سروش.
یاوری، حسین (1394).بررسی نقش و جایگاه خورشید در فرهنگ و اعتقادات، تهران: بیهق کتاب.