بی ثباتی سیاسی از مشخصات پایدار حیات سیاسی ایران در دوره معاصر بوده است. یکی از دوره های بی‌ثبات در تاریخ سیاسی ایران دوره مشروطیت است. انقلاب مشروطه با پشتیبانی بخش‌های زیادی از مردم و طبقات اجتماعی به پیروزی رسید، اما سیر حوادث نشان داد که نه تنها امنیت و قانون تحکیم نیافت، بلکه دوره‌ای طولانی از هرج و مرج و بی‌ثباتی سیاسی به وجود آمد. صاحبنظران شکاف‌های اجتماعی مختلف مانند شکاف دین و دولت، شکاف نسل‌ها و شکاف‌های قومیتی را از علل مهم بی‌ثباتی‌های این دوره ذکر کرده‌اند. هدف پژوهش حاضر بررسی نقش شکاف دین و دولت بر بی‌ثباتی سیاسی دوره مشروطه است. در این راستا این سؤال مطرح می‌شود که شکاف دین و دولت چه تأثیری بر بی‌ثباتی سیاسی عصر مشروطه داشته است؟ در ادامه این فرضیه مطرح می شود که شکاف دین و دولت با بار شدن با شکاف نسل‌ها و شکاف‌های قومیتی، یکدیگر را تقویت کرده و به صورت متراکم در آمده است، از این رو باعث ایجاد بی ثباتی‌های سیاسی مهمی در این مقطع شده است. مقاله حاضر در نظر دارد با روش تبیینی- تحلیلی و با استفاده از داده‌های تاریخی، ضمن اشاره به شکاف نسل‌ها و شکاف‌های قومیتی، به بررسی نقش این شکاف در بروز بی ثباتی‌های دوره مشروطه بپردازد.
الگار، حامد (1369)، دین و دولت در ایران، نقش علما در دوره قاجار، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: انتشارات توس.
امینی، رضا (1386)، سکولاریسم در ایران (مطالعه مقایسه‌ای دوره مشروطه و عصر رضا شاه)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم سیاسی، دانشکده حقوق، علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی مشهد.
برزگر، ابراهیم، حمیدی، سمیه (1391)، «تأثیر رابط ساختار-کارگزار بر دو قطبی‌شدن جامعه در انقلاب اسلامی ایران»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال اول، شماره 4، صص 59-35.
بشیریه، حسین (1390)، جامعه‌شناسی سیاسی، نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران: نشر نی.
بشیریه، حسین، قاضیان، حسین (1380)، «بررسی تحلیلی مفهوم شکاف‌های اجتماعی»، مجلهشناخت، شماره 30، صص 74-39.
بیگدلی، علی (1385)، «فهم روشنفکران مشروطه‌خواه از مفهوم مدرنتیه»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 51، صص 29-52.
پیرحسین لو، علی (1381)، «جریان‌های سیاسی در انقلاب مشروطیت ایران»، روزنامه ایران، شماره‌های 16 و 17، مرداد، صص 12-1.
ثواقب، جهانبخش، آزادبخت، سروش (1388)، «پیامدهای دو جریان اصولی‌گری و اخباری‌گری در سازمان روحانیت وتحولات دوره قاجاریه»، تاریخ ایران و اسلام دانشگاه لرستان، شماره 5، صص 150-102.
چراغی، اسماعیل (1386)، «علمای عصر مشروطه و سلطنت قاجار (تعامل‌‌ها و تقابل‌ها)»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، صص 16-1.
حائری، عبدالهادی (1364)، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، تهران: انتشارات امیر کبیر.
حسینی، محمد تقی (1390)، «تأملی در ریشه‌های اجتماعی جنبش مشروطیت»، تاریخروابط خارجی، شماره 23، صص 64-35.
خواجه سروی، غلامرضا (1381)، «رقابت سیاسی و ثبات سیاسی در صدر مشروطیت»، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، شماره 15، صص 232-209.
داوودی، علی اصغر (1381)، «انقلاب اسلامی، کشمکش‌های سیاسی و شکاف‌های اجتماعی»، فصلنامهعلوم سیاسی، دانشگاه باقر العلوم، شماره 20، صص 244-223.
رضوانی، محمد اسماعیل (1344)، انقلاب مشروطیت ایران، تهران: کتابخانه ابن سینا.
روحانی، سید حمید (1392)، «نهضت مشروطه، محمد علی میرزا و بمباران مجلس»، بنیاد تاریخ پژوهیایران معاصر، قابل دسترسی در: http://m_hosseini.ir.
رهبری، مهدی (1388)، «انقلاب مشروطه و رویارویی ایرانیان با چره ژانوسی تجدد؛ پژوهشی در باب شکل گیری نخستین جریان‌های فکری و سیاسی در ایران»، فصلنامه سیاست، دوره 39، شماره 1، صص 173-151.
زارعان، احمد (1393)، «سنخ‌شناسی شکاف‌های اجتماعی در سوریه»، مطالعات راهبردی جهاناسلام، سال چهاردهم، شماره 4، صص 47-6.
زیباکلام، صادق (1377)، سنت و مدرنیته؛ ریشه‌یابی علل ناکامی اصلاحات و نوسازی سیاسی در ایران عصر قاجار، تهران: انتشارات روزنه.
سمیعی اصفهانی، علیرضا، نوروزی نژاد، جعفر (1393)، «شکاف‌های اجتماعی و جنبش‌های سیاسی در خاورمیانه (نمونه های موردی: مصر، لیبی، تونس و یمن)»، مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال سوم، شماره 9، صص 95-61.
ذوالفقاری, مهدی, عمرانی, ابوذر, & غلامعلی, علی. (1400). شکاف دین و دولت و بی‌ثباتی سیاسی عصر مشروطه. پژوهشنامه تمدن ایرانی, 3(1), 29-58. doi: 10.22103/jic.2021.2920
MLA
مهدی ذوالفقاری; ابوذر عمرانی; علی غلامعلی. "شکاف دین و دولت و بی‌ثباتی سیاسی عصر مشروطه", پژوهشنامه تمدن ایرانی, 3, 1, 1400, 29-58. doi: 10.22103/jic.2021.2920
HARVARD
ذوالفقاری, مهدی, عمرانی, ابوذر, غلامعلی, علی. (1400). 'شکاف دین و دولت و بی‌ثباتی سیاسی عصر مشروطه', پژوهشنامه تمدن ایرانی, 3(1), pp. 29-58. doi: 10.22103/jic.2021.2920
VANCOUVER
ذوالفقاری, مهدی, عمرانی, ابوذر, غلامعلی, علی. شکاف دین و دولت و بی‌ثباتی سیاسی عصر مشروطه. پژوهشنامه تمدن ایرانی, 1400; 3(1): 29-58. doi: 10.22103/jic.2021.2920
)