شکاف‌ دین و دولت و بی‌ثباتی سیاسی عصر مشروطه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه لرستان، لرستان، جمهوری اسلامی ایران

2 دانشجوی مقطع دکتری روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی تهران.

3 استادیار دانشگاه پیام نور تهران

چکیده

بی ثباتی سیاسی از مشخصات پایدار حیات سیاسی ایران در دوره معاصر بوده است. یکی از دوره های بی‌ثبات در تاریخ سیاسی ایران دوره مشروطیت است. انقلاب مشروطه با پشتیبانی بخش‌های زیادی از مردم و طبقات اجتماعی به پیروزی رسید، اما سیر حوادث نشان داد که نه تنها امنیت و قانون تحکیم نیافت، بلکه دوره‌ای طولانی از هرج و مرج و بی‌ثباتی سیاسی به وجود آمد. صاحبنظران شکاف‌های اجتماعی مختلف مانند شکاف دین و دولت، شکاف نسل‌ها و شکاف‌های قومیتی را از علل مهم بی‌ثباتی‌های این دوره ذکر کرده‌اند. هدف پژوهش حاضر بررسی نقش شکاف دین و دولت بر بی‌ثباتی سیاسی دوره مشروطه است. در این راستا این سؤال مطرح می‌شود که شکاف دین و دولت چه تأثیری بر بی‌ثباتی سیاسی عصر مشروطه داشته است؟ در ادامه این فرضیه مطرح می شود که شکاف دین و دولت با بار شدن با شکاف‌ نسل‌ها و شکاف‌های قومیتی، یکدیگر را تقویت کرده و به صورت متراکم در آمده است، از این رو باعث ایجاد بی ثباتی‌های سیاسی مهمی در این مقطع شده است. مقاله حاضر در نظر دارد با روش تبیینی- تحلیلی و با استفاده از داده‌های تاریخی، ضمن اشاره به شکاف نسل‌ها و شکاف‌های قومیتی، به بررسی نقش این شکاف در بروز بی ثباتی‌های دوره مشروطه بپردازد.

کلیدواژه‌ها


  • آبراهامیان، یرواند (1378)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه کاظم فیروزمند، حسن شمس‌آوری و محسن مدیر شانه چی، جلد 19، تهران: نشر مرکز.
  • آدمیت، فریدون (1355)، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، جلد 1، تهران: انتشارات پیام.
  • الگار، حامد (1369)، دین و دولت در ایران، نقش علما در دوره قاجار، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: انتشارات توس.
  • امینی، رضا (1386)، سکولاریسم در ایران (مطالعه مقایسه‌ای دوره مشروطه و عصر رضا شاه)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم سیاسی، دانشکده حقوق، علوم سیاسی، دانشگاه ‌آزاد اسلامی مشهد.
  • برزگر، ابراهیم، حمیدی، سمیه (1391)، «تأثیر رابط ساختار-کارگزار بر دو قطبی‌شدن جامعه در انقلاب اسلامی ایران»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال اول، شماره 4، صص 59-35.
  • بشیریه، حسین (1390)، جامعه‌شناسی سیاسی، نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران: نشر نی.
  • بشیریه، حسین، قاضیان، حسین (1380)، «بررسی تحلیلی مفهوم شکاف‌های اجتماعی»، مجله شناخت، شماره 30، صص 74-39.
  • بیگدلی، علی (1385)، «فهم روشنفکران مشروطه‌خواه از مفهوم مدرنتیه»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 51، صص 29-52.
  • پیرحسین لو، علی (1381)، «جریان‌های سیاسی در انقلاب مشروطیت ایران»، روزنامه ایران، شماره‌های 16 و 17، مرداد، صص 12-1.
  • ثواقب، جهانبخش، آزادبخت، سروش (1388)، «پیامدهای دو جریان اصولی‌گری و اخباری‌گری در سازمان روحانیت وتحولات دوره قاجاریه»، تاریخ ایران و اسلام دانشگاه لرستان، شماره 5، صص 150-102.
  • چراغی، اسماعیل (1386)، «علمای عصر مشروطه و سلطنت قاجار (تعامل‌‌ها و تقابل‌ها)»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، صص 16-1.
  • حائری، عبدالهادی (1364)، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، تهران: انتشارات امیر کبیر.
  • حسینی، محمد تقی (1390)، «تأملی در ریشه‌های اجتماعی جنبش مشروطیت»، تاریخ روابط خارجی، شماره 23، صص 64-35.
  • خواجه سروی، غلامرضا (1381)، «رقابت سیاسی و ثبات سیاسی در صدر مشروطیت»، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، شماره 15، صص 232-209.
  • داوودی، علی اصغر (1381)، «انقلاب اسلامی، کشمکش‌های سیاسی و شکاف‌های اجتماعی»، فصلنامه علوم سیاسی، دانشگاه باقر العلوم، شماره 20، صص 244-223.
  • رضوانی، محمد اسماعیل (1344)، انقلاب مشروطیت ایران، تهران: کتابخانه ابن سینا.
  • روحانی، سید حمید (1392)، «نهضت مشروطه، محمد علی میرزا و بمباران مجلس»، بنیاد تاریخ پژوهی ایران معاصر، قابل دسترسی در: http://m_hosseini.ir.
  • رهبری، مهدی (1388)، «انقلاب مشروطه و رویارویی ایرانیان با چره ژانوسی تجدد؛ پژوهشی در باب شکل گیری نخستین جریان‌های فکری و سیاسی در ایران»، فصلنامه سیاست، دوره 39، شماره 1، صص 173-151.
  • زارعان، احمد (1393)، «سنخ‌شناسی شکاف‌های اجتماعی در سوریه»، مطالعات راهبردی جهان اسلام، سال چهاردهم، شماره 4، صص 47-6.
  • زیباکلام، صادق (1377)، سنت و مدرنیته؛ ریشه‌یابی علل ناکامی اصلاحات و نوسازی سیاسی در ایران عصر قاجار، تهران: انتشارات روزنه.
  • سمیعی اصفهانی، علیرضا، نوروزی نژاد، جعفر (1393)، «شکاف‌های اجتماعی و جنبش‌های سیاسی در خاورمیانه (نمونه های موردی: مصر، لیبی، تونس و یمن)»، مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال سوم، شماره 9، صص 95-61.
  • ضرغامی، برزین، انصاری زاده، سلمان (1390)، «تحلیل فرصت‌ها و تهدیدهای ژئوپلیتیکی قوم بلوچ از دیدگاه نظریه شکاف‌های سیاسی-اجتماعی»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 81، صص 110-95.
  • طباطبائی، سید محمد (1383) ،«نظام اروپایی و شکاف‌های سیاسی فعال»، پژوهش حقوق عمومی، شماره 10، صص 150-121.
  • علوی، سید علی (1385)، زندگی و زمانه سیدحسن تقی‌زاده، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
  • فوران، جان (1377)، مقاومت شکننده؛ تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی، ترجمه احمد تدین، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
  • قادری، حاتم (1378)، اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران، تهران: انتشارات سمت.
  • کسروی ، احمد (1373)، تاریخ مشروطه ایران، تهران: انتشارات امیر کبیر.
  • کسروی، احمد (1371)، تاریخ هیجده‌ساله آذربایجان، تهران: انتشارات امیر کبیر.
  • ملائی توانی، علیرضا (1391)، «تبیین ریشه‌های اجتماعی- اقتصادی انقلاب مشروطه»، تحقیقات تاریخ اجتماعی، سال دوم، شماره 2، صص 159-135.
  • ناظم الاسلام کرمانی، محمد (1362)، تاریخ بیداری ایرانیان، علی اکبر سعیدی سیرجانی، جلد یک، تهران: انتشارات آگاه نوید.
  • نجفی، موسی (1378)، مقدمه تحلیلی تاریخ تحولات سیاسی ایران (دین، دولت، تجدد)، تهران: مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر.
  • نفیسی، سعید (1344)، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر، جلد دوم، تهران: انتشارات بنیاد.
  • وحیدنیا، سیف الله (1385)، «مبدأ مشروطیت و حوادث مربوط به آن»، نشریه حافظ، شماره 32، صص 18-14.
  • یزدخواستی، بهجت، اسماعیلی، علی (1387)، «آسیب‌شناسی جنبش مشروطیت (تحلیل تطبیقی مبانی فکری نهضت مشروطیت با انقلاب اسلامی)»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، دانشگاه اصفهان، شماره 15، صص 166-119.