آیین‌های مرگ در تمدن ایرانی با تکیه بر شاهنامه فردوسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان بحرالعلوم شهرکرد

2 استادیار گروه عمومی دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر

چکیده

سرچشمة مرگ را هم‌زمان با منشأ حیات باید جست‌وجو کرد. در فرهنگ اساطیری و باستانی ایران به مسألة مرگ و اعتقاد به سرای باقی و بهشت و دوزخ اشاره شده‌‌است. مطالعة پیشینة انسان ناظر بر آمیختگی مرگ و زندگی است و به تبع آن دیدگاه‌های متفاوتی در پیوند میان مرگ و زندگی وجود دارد. برخی مرگ و زندگی را مانند شب و روز جز ذات جدایی‌ناپذیر طبیعت دانسته‌اند و گروهی دیگر مرگ را در مقابل زندگی قرارمی‌دهند و اعتقاد دارند که تقابل و تضاد میان این دو پدیده، بنیادی‌ترین تضادی است که در انسان و سایر موجودات وجود دارد. به هر حال، مرگ و زندگی چه در کنار هم و چه در تقابل با هم باشند، همراهان جدایی‌‌ناپذیر یکدیگرند. جدایی‌‌ناپذیری مرگ و زندگی از اصول بنیادی هستی است. زندگی با مرگ به نتیجه می‌رسد و از طریق همین مرگ است که زندگی معنا و مفهوم پیدا می‌کند. تنها در سایة مرگ است که می‌توان به شناخت زندگی دست‌ یافت؛ زیرا با مرگ، حقیقتی که آن را زندگی می‌دانیم به صورتی منطقی و معیّن پایان می‌پذیرد؛ بنابراین می‌توان گفت چون هستیم می‌میریم؛ زیرا جوهر زندگی در کنار مردن قابل تشخیص ‌است. در این مقاله برآنیم با تکیه بر شاهنامة فردوسی، به بررسی مرگ و چگونگی برپایی مراسم سوگ، مدت سوگواری و آداب و رسوم مرتبط با آن و به چگونگی تدفین مردگان پرداخته‌می‌شود و در ادامه به صورت گذرا به پدیدة مرگ در باور مذاهب باستانی رایج در ایران باستان اشاره می‌شود.

کلیدواژه‌ها


-قرآن، ترجمة مهدی الهی­قمشه­ای، انتشارات جمهوری.
-نهج ­البلاغه، ترجمة محمد دشتی، انتشارات حضور.
-آریا، غلامعلی(1379): آشنایی با تاریخ ادیان، چاپ سوم، انتشارات پایا، تهران.
-احتشامی، ابوالحسن.(1384): «عروسی و عزا از نظر زردشت»، مجلة وحیــــد. شماره 65.
-اسماعیل­پور، ابوالقاسم (1375): اسطوره و آفرینش در آیین مانی، انتشارات فکر روز، تهران.
-اسمیت، جین­آی.(1388):«باور به زندگی پس از مرگ در تفکر اسلامی»، فصلنامة علوم انسانی و اسلامی، شمارة سوم و چهارم.
-امامی، نصرالله (1369): مرثیه­سرایی در ادبیات فارسی ایران، چاپ اوّل، انتشارات جهاد دانشگاهی، اهواز.
-اوشیدری، جهانگیر(1386): دانشنامة مزدیسنا، چاپ­ چهارم، نشر مرکز، تهران.
-باقری، مهری (1376): دین­های ایران باستان، چاپ چهارم نشر قطره، تهران.
-بنونیست، امیل (1354): دین ایرانی بر پایة متن‌های مهم یونانی.ترجمة بهمن سرکاراتی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
-بویس، مری (1395): زردشتیان، ترجمه عسگر بهرامی، تهران، ققنوس.
-بهار، مهرداد (1352): اساطیر ایران، چاپ اوّل، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
-بیوک­زاده، صبا.(1393): «آیین­های سوگواری در حماسه با تأکید بر سوگواری زنان(بر اساس شاهنامه)»، فصلنامة زن و فرهنگ، سال ششم، شمارة 21، صص 61-43.
-پورخالقی­چترودی، مه­دخت، حق­پرست، لیلا.(1389):«بررسی آیین­های سوگ در شاهنامه و بازمانده­های تاریخی-مذهبی سوگواری در ایران باستان»، نشریة ادب و زبان فارسی دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دورة جدید، شمارة 27 (پیاپی 24).
-پورداود، ابراهیم (1394): اوستا، چاپ اول، دورة 4جلدی، انتشارات نگاه، تهران.
-تفضلی، احمد (1354): مینوی خرد، چاپ اوّل، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
-جعفری­دهقی، محمود، صالح، مهتاب.(1394): «مرگ و سرنوشت روان در ساکنان بین­النهرین باستان»، فصلنامة پژوهشنامة ادیان، دورة 9، شمارة17.
-حکمت، علی­اصغر(1348): تاریخ­ادیان، انتشارات ابن­سینا، تهران.
-دارمستتر، جیمس (1384): مجموعه قوانین زردشت(وندیداد اوستا)، دنیای کتاب، تهران.
-دهخدا، علی­اکبر (1373): لغت­نامة دهخدا، چاپ اوّل از دورة جدید، انتشارات دانشگاه تهران موسسة دهخدا، تهران.
-رضایی، عبد­العظیم(1374):اصل و نسب و دین­های ایرانیان باستان، چاپ سوم، انتشارات مروی، تهران.
-رضی، هاشم(1382): آیین­مغان، پژوهشی دربارة دین­های ایران باستان، چاپ اوّل، انتشارات سخن، تهران.
-......................(1376): وندیداد، جلد2و1، چاپ اوّل، انتشارات فکر روز، تهران.
-......................(1381): تاریخ آیین راز­آمیز میترایی، چاپ اول، انتشارات بهجت، تهران.
-......................(1384) : دین و فرهنگ ایرانی پیش از عصر زرتشت، سخن، سخن.
-.....................(1382) : گاه­شماری و جشن­های ایران باستان، چاپ دوم، انتشارات بهجت، تهران.
-سبحانی، محمدتقی(1370) : معادشناسی در پرتو کتاب سنت و عقل، ترجمه علی شیروانی، انتشارات الزهرا، تهران.
-شرف­ الدینی، سعیده (1379) : چگونگی تدفین مردگان در عصر آن در فلات ایران، تهران: زهد.
-فردوسی، ابوالقاسم (1384): شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ اوّل، نشر قطره، تهران.
-کرباسیان، ملیحه.(1384):«تداوم آیین­های کهن سوگواری در ایران امروز»، نشریة نــــــــــامة انجمن.شماره19.
-کزازی، میر­جلال­الدین(1379): نامة باستان، جلد اول، چاپ­اول، انتشارات سمت، تهران.
-گراردو،جولی.(1382):«آیین زروان»،نشریة ادیان و عرفان هفت آسمان، شمارة 18.
-معقولی، نادیا و طاووسی،محمود.(1387):«مرگ و آیین­های مربوط به آن در ایران باستان»، در نشریة نامة فرهنگستان. شماره­ی 39.
-مظاهر، مصفا و پیامنی، بهناز.(1387):«بررسی آیین دخمه و سوگ با تکیه بر ساختار فرهنگی جامعه در شاهنامة فردوسی»، در فصلنامة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارة 187، صص54-37.
-مهر، فرهنگ(1374): دیدی نو از دینی کهن، چاپ اوّل، انتشارات جام، تهران.
-نظامی، گنجه­ای(1376): خسرو و شیرین، به کوشش سعید حمیدیان،چاپ اوّل، نشر قطره، تهران.