سیری بر شخصیت تاریخی بزرگمهر بختگان و آثار و حکایت های منسوب به وی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استاد تاریخ ، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

در ایران کمتر کسی است که نام بزرگمهر را نشنیده باشد. اغلب مردم او را سرآمد علم و حکمت زمان خویش و وزیر دستگاه خسرو انوشیروان ساسانی می دانند. اما در محافل علمی بر سر اینکه بزرگمهر وجود تاریخی دارد یا خیر همچنان بحث است. عده ای بزرگمهر را چیزی جز افسانه و ساخته و پرداختة ذهن نمی دانند. عده ای دیگر او را همان برزویه، طبیب معروف خسرو انوشیروان می دانند و سرانجام گروهی بزرگمهر را به عنوان یک شخص حقیقی به حساب می آورند.
 این پژوهش قصد دارد با روش توصیفی- تحلیلی، به منشأ این اختلاف نظرها بپردازد و دیدگاه ها و حکایت هایی که پیرامون بزرگمهر وجود دارد را بررسی نماید و  سپس به معرفی آثار منسوب به او بپردازد.امید است این پژوهش نقشی هر چند کوچک در شناسایی حقیقت زندگی بزرگمهر و زدودن غبار شک و تردید از چهرة او داشته باشد. یافته‌های این پژوهش می‌تواند در مجامع علمی و دانشگاهی و سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


-        آبادانی، فرهاد. (1350). اندرزنامۀ بزرگمهر حکیم. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
-        ابن‌اسفندیارکاتب، بهاءالدین محمدبن‌حسن. (1366). تاریخ‌ طبرستان. تصحیح عباس اقبال‌آشتیانی. چاپ دوم. تهران: کلالة خاور.
-        ابن‌بلخی. (1374). فارسنامه. تصحیح و تحشیۀ منصور رستگار فسایی. شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
-        ابن‌قتیبه دینوری، ابی محمد عبدالله بن مسلم. (1406ه). عیون‌الاخبار.
-        ابن‌ندیم، محمدبن‌اسحاق. (1346). الفهرست. ترجمۀ محمدرضا تجدّد. چاپ دوم. تهران: چاپخانۀ بانک بازرگانی ایران.
-        باستانی‌پاریزی، محمدابراهیم. (1391). پیغمبر دزدان. چاپ نوزدهم. تهران: نشر علم.
-        بناکتی، ابوسلیمان داود‌ بن ابی‌الفضل محمد. (1348). روضة اولی‌الالباب فی معرفة التواریخ و الانساب (تاریخ بناکتی). تصحیح جعفر شعار. تهران: انجمن آثار ملی.
-        بهار، محمدتقی. (1373). سبک‌شناسی (تاریخ تطوّر نثر فارسی). ج1و2. چاپ هفتم. تهران: امیرکبیر.
-        بیهقی، ابوالفضل محمدبن‌حسین. (1374). تاریخ بیهقی. به کوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: مهتاب.
-        ثعالبی مرغنی، حسین‌بن‌محمد. (1372). شاهنامة کهن (پارسیِ تاریخ غررالسیر). پارسی‌گردان سیدمحمد روحانی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
-        خالقی‌مطلق، جلال. (1375). بزرگمهر بختگان. دانشنامۀ جهان اسلام. ج3. تهران: بنیاد دایره‌المعارف اسلامی.
-        خوافی، مجد. (1389). روضة خلد. مقدّمه، تصحیح و تعلیق عباسعلی وفایی. تهران: سخن.
-        خواندمیر، غیاث‌الدین بن‌همام‌الدین. (1355). دستورالوزراء. تصحیح سعید نفیسی. تهران: اقبال.
-        درّی، زهرا. (1390). بزرگمهر حکیم از ورای ادب و تاریخ. تهران: زوّار.
-        دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه. ج3. تهران: دانشگاه تهران.
-        دهستانی، حسین‌بن‌اسعد. (1363). فرج بعد از شدّت. مقابله و تصحیح اسماعیل حاکمی. ج1. چاپ دوم. تهران: اطلاعات.
-        دوبلوا، فرانسوا (1382). برزوی طبیب و منشأ کلیله و دمنه. ترجمۀ صادق سجادی. تهران: طهوری.
-        دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود. (1371). اخبار الطوال. ترجمة محمود مهدوی دامغانی. چاپ چهارم. تهران: نی.
-        راوندی، محمدبن علی‌بن سلیمان. (1364). راحة الصدور و آیة‌السرور. تصحیح محمد اقبال و مجتبی مینوی. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
-        رجوی، کاظم. (1333). پیروزی‌نامه. ترجمۀ ابوعلی سینا. چاپ دوم. تهران: چاپخانه شرق.
-        سبزیان‌پور، وحید؛ فتاحیان، فرزانه. (1395). حکمت‌ها و حکایت‌های بزرگمهر حکیم در ادب فارسی. کرمانشاه: دانشگاه رازی.
-        سپهر، محمدتقی بن محمدعلی. (1337). ناسخ‌التواریخ. ج 2. تهران: امیرکبیر.
-        سعدی، شیخ‌مصلح‌الدین. (1374). گلستان. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.
-        شاکد، شائول. (1386). از ایران زردشتی تا اسلام. ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر. چاپ سوم. تهران: ققنوس.
-        شعبانی، رضا. (1387). مروری کوتاه بر تاریخ ایران. چاپ دوم. تهران: سخن.
-        شعبانی، رضا. (1394). بزرگمهر حکیم. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
-        صفا، ذبیح‌الله. (1374). حماسه‌سرایی در ایران. چاپ ششم. تهران: فردوسی.
-        طبری، محمدبن جریر. (1351). تاریخ الرسل و الملوک (تاریخ طبری). ترجمۀ صادق نشأت. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-        طوسی، ابوجعفر محمدبن محمدبن حسن نصیرالدین. (1377). اخلاق محتشمی. تصحیح: محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: دانشگاه تهران.
-        عقیلی، سیف‌الدین حاجی‌بن نظام. (1337). آثارالوزرا. تصحیح و افزودن یادداشت‌هایی بر کتاب از میر جلال‌الدین حسینی محدّث ارموی. تهران: دانشگاه تهران.
-        عنصرالمعالی، کیکاووس‌بن‌اسکندر. (1378). قابوسنامه. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: علمی و فرهنگی.
-        عوفی، سدیدالدین‌محمد. (1386). جوامع الحکایات و لوامع‌الروایات. جزء دوم از قسم دوم. تصحیح امیربانو مصفّا (کریمی) و مظاهر مصفّا. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-        عوفی، سدیدالدین‌محمد. (1386). جوامع‌الحکایات و لوامع‌الروایات. جزء اوّل از قسم دوم. تصحیح امیربانو مصفّا (کریمی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-        عوفی، سدیدالدین‌محمد. (1387). جوامع الحکایات و لوامع‌الروایات. جزء دوم از قسم اوّل. تصحیح امیربانو مصفّا (کریمی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
-        غزّالی‌طوسی، محمدبن‌محمد. (1361). نصیحة‌الملوک. تصحیح جلال‌الدین همایی. تهران: بابک.
-        فردوسی، ابوالقاسم. (1376). شاهنامه. چاپ دوم. تهران: قطره.
-        قزوینی، یحیی‌بن عبداللطیف. (1386). لُب‌ّالتواریخ. تصحیح میرهاشم محدّث. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
-        کریستن‌سن، آرتور. (1312). «داستان بزرجمهر حکیم». ترجمۀ عبدالحسین میکده. چاپ‌شده در مجلۀ مهر. س 1، ش 7.
-        مجیدی، مریم. (1383). بزرگمهر. دائرة‌المعارف ‌بزرگ ‌اسلامی. ج 12. تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
-        محمدی‌ملایری، محمد. (1394). فرهنگ ایرانی پیش از اسلام. چاپ ششم. تهران: توس.
-        مستوفی‌قزوینی، حمدالله. (1381). نزهۀ‌القلوب. تصحیح و تحشیۀ سیدمحمد دبیرسیاقی. قزوین: حدیث امروز.
-        مستوفی‌قزوینی، حمدالله. (1362). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
-        مسعودی، ابوالحسن علی‌بن‌حسین. (1374). مروّج‌الذهب و معادن‌الجوهر. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. چاپ پنجم. تهران: علمی و فرهنگی.
-        مسکویه، احمدبن‌محمد. (1355). جاویدان خرد. ترجمۀ تقی‌الدین‌محمد شوشتری. به اهتمام بهروز ثروتیان. تهران: (بی‌نا).
-        معین، محمد. (1375). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
-        منشی، ابوالمعالی نصرالله. (1374). ترجمة کلیله و دمنه. تصحیح مجتبی مینوی. تهران: امیرکبیر.
-        ناشناس. (1318). مجمل‏ التواریخ‏ و القصص. تحقیق ملک‌الشعرای بهار. تهران: کلالۀ خاور.
-        نظام‌الملک طوسی، ابوعلی. (1378). سیرالملوک (سیاست‌نامه). به اهتمام هیوبرت دارک. چاپ هشتم. تهران: علمی و فرهنگی.
-        هجویری، علی‌بن‌عثمان. (1383). کشف‌‌المحجوب. مقدّمه و تصحیح و تعلیقات محمود عابدی. تهران: سروش.
-        وراوینی، سعدالدین. (1375). مرزبان‌نامه. به کوشش خلیل خطیب‌رهبر. تهران: صفی‌علیشاه.
-       یارشاطر، احسان. (1387). تاریخ ایران کمبریج. ج3. بخش 2. ترجمۀ حسن انوشه. تهران: امیرکبیر.