تأثیر تعدادی از اندرزهای کلیله و دمنه بر برخی از رخدادهای سیاسی و اجتماعی عصر نخست عباسی (132 -232 ه.ق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین

2 دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین، قزوین، ایران

چکیده

کلیله و دمنه کتابی است که در عصر نخست خلافت عباسیان (132 – 232 ه.ق) و در زمان پیدایش نهضت ترجمه، توسط ابن مقفع از پهلوی به عربی ترجمه شد. در این کتاب اندرزهای اخلاقی عصر باستان در قالب تمثیل و از زبان حیوانات بیان شده است. بدین ترتیب ترجمه این اثر یکی از بارزترین مظاهر تبادل فرهنگی بین ایرانیان و اعراب در عصر طلایی تمدن اسلامی شد. ابن مقفع نیز سعی داشت تا با نقل این حکایات عباسیان را پند دهد و به نوعی آنان را به عبرت آموزی تشویق و ترغیب نماید زیرا برخی از داستانهای این اثر ارزشمند شبیه تعدادی از حوادث سیاسی و اجتماعی آن روزگاربود، بنابراین از این حیث جالب توجه است. مقاله حاضر با استفاده از روش پژوهش تاریخی مبتنی بر توصیف و تحلیل و نیز با استناد به منابع معتبر، ابعاد و زوایای این موضوع را بررسی می نماید. یافته های اصلی پژوهش نشان می دهد که، اندرزهای تعلیمی و اخلاقی کلیله و دمنه به نوعی با فضای جامعه عصر عباسی مرتبط بود به طوریکه  می توان نمونه هایی از آن را مانند برخورد خلفا با وزرا یا حاکمان با مردم و دیگر عناصر جامعه مشاهده نمود. 

کلیدواژه‌ها


-        آیتی، عبدالمحمد. (1372). تاریخ ادبیات عربی. تهران: طوس.
-        ابن‌الندیم، ابوالفرج. (1366). الفهرست. ترجمه و تحقیق محمدرضا تجدّد. تهران: امیرکبیر.
-        ابن‌خلدون، عبدالرحمان. (1359). مقدمۀ ابن‌خلدون. ترجمۀ محمد پروین گنابادی. ج1. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-        الحوفی، محمدامین. (1968). تیارات ثقافیه بین العرب و الفرس. قاهره: دارالمکتب المصر.
-        الفاخوری، حنا. (1960). الجامع فی التاریخ الادب العربی. بیروت: دارالجمیل.
-        امین، احمد. (بی‌تا). ضحی الاسلام. ج1. بیروت: دارالکتب العربی.
-        بروکلمان، کارل. (بی‌تا). تاریخ الادب العربی. ترجمۀ عبدالعظیم النجار. ج3. دارالمعارف المصر.
-        بستانی، افرام. (بی‌تا). المجانی الحدیث. ج4. تهران: طلیعۀ نور.
-        بلاذری، احمد بن یحیی. (1367). فتوح البلدان. ترجمۀ محمد توکل. تهران: نقره.
-        بیات، عزیزالله. (1377). شناسایی منابع و مآخذ ایران از آغاز تا سلسلۀ صفویه. تهران: امیرکبیر.
-        تاریخ سیستان.(1314). تصحیح ملک‌الشعرای بهار. تهران: چاپ کلالۀ خاور.
-        جاحظ، ابوعثمان. (1914). التاج فی اخلاق الملوک. محقّق احمد زکی پاشا. بغداد.
-        جاحظ، ابوعثمان. (1986). البیان و التبیان. چاپ سوم. بیروت: دارالفکر للجمیع.
-        حسینی، علیرضا. (1394). «نقش ایرانیان مسلمان در توسعه و گسترش زبان عربی».  چاپ‌شده در فصلنامۀ پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام. س5، ش1، صص 27– 50.
-        حسینی، علیرضا؛ اسماعیلی، پوریا و دیگران. (1392). بررسی دیدگاه و انگیزه‌های ابن‌مقفّع از ترجمۀ متون پهلوی به زبان عربی. تهران: ترنّم بهار.
-        حقیقت، عبدالرفیع. (1386). حکومت دینی ساسانیان. تهران: کومش.
-        حموی، یاقوت. (1323 ه.ق). معجم البلدان. ج4. مصر.
-        دینوری، ابوحنیفه احمد. (1384). اخبار الطوال. ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی. چاپ ششم. تهران: نی.
-        زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1383). تاریخ ایران بعد از اسلام. چاپ دهم. تهران: امیرکبیر.
-        زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1384). کارنامۀ اسلام. چاپ دهم. تهران: امیرکبیر.
-        شاه‌حسینی، ناصرالدین. (1372). سیر فرهنگ در ایران. قزوین: انتشارات دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره).
-        صفا، ذبیح الله. (1356). تاریخ علوم عقلی در تمدّن اسلامی. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.
-        ضیف، شوقی. (1960). تاریخ الادب العربی. دارالمعارف المصر.
-        طبری، محمدبن جریر. (1362). تاریخ طبری (تاریخ الرسل و الملوک). ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. ج4. چاپ دوم. تهران: اساطیر.
-        غفرانی خراسانی، محمد. (1965). عبدالله بن مقفع. مصر: دارالقومیه.
-        قادری، حاتم. (1382). اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران. چاپ چهارم. تهران: سمت.
-        کریستن‌سن، آرتور. (1378). ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ رشید یاسمی. تهران: صدای معاصر.
-        مسعودی، ابوالحسن. (1360). مروّج الذهب و معادن الجواهر. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. ج2. چاپ دوم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-        منشی، نصرالله‌بن محمد. (1389). کلیله و دمنه. تصحیح مجتبی مینوی. تهران: هیرمند.
-        نرشخی، ابوبکر. (1363). تاریخ بخارا. ترجمۀ ابونصر احمد بن نصر القبادی. تصحیح مدرّس رضوی. تهران: توس.
-        یعقوبی، احمد. (1343). تاریخ یعقوبی. ترجمۀ محمد ابراهیم آیتی. ج2. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.