بررسی وضعیت پزشکی ایران عصر قاجار قبل از تأسیس دارالفنون (1210- 1268 ه .ق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه اصفهان

2 دانشگاه لرستان

چکیده

در دوره قاجار تا قبل از تأسیس دارالفنون، شیوه پزشکی سنتی در امر بهداشت و سلامت مردم حاکم بود. برای تحصیل طب مکتب خاصی وجود نداشت و هرکس بدون مانع می‌توانست پس از کسب اطلاعات مختصر در طب، خود را پزشک نامیده و به درمان بیماران مشغول شود. شیوه‌های درمان و تجویز دارو در عمده مناطق ایران اغلب بر اساس تجربه و طب سنتی بوده است. این پژوهش در صدد است  با روش تاریخی به این سوالات پاسخ دهد که وضعیت بهداشت و بیماری­های واگیر رایج ایران در دوره قاجار چگونه بوده است؟ شیوه­های طبابت و درمان بیماری­ها در حوزه سنتی قبل از تاسیس دارالفنون به چه شکل بوده است؟ 
یافته­ های این پژوهش حاکی از آن است که در این دوران وضعیت نامناسب بهداشتی جامعه و عدم توجه مردم به رعایت اصول بهداشتی، منجر به شیوع بیماری های خطرناک در میان آنان می­گشت. از آن­جا که شیوه غالب طبابت در جامعه عصر قاجار، طب سنتی  بود؛ بر این اساس طبیبان بر اساس روش­های سنتی چون امزاج چهارگانه، استفاده از داروهای گیاهی و جوشانده­ها، حجامت کردن، گرفتن نبض، داغ کردن و ... به معاینه و درمان بیماران می­پرداختند که در این مقاله به بررسی این شیوه­های درمان آن­ها می­پردازیم.

کلیدواژه‌ها


-        اَنه،کلود (1368)، خاطرات سفر کلود اَنه در آغاز مشروطیت: اوراق ایرانی، ترجمه ایرج پروشانی، تهرن: معین.
-        الگود ، سیریل( 1356)، تاریخ پزشکی ایران و سرزمین های خلافت شرقی، ترجمه باهر فرقانی، تهران : انتشارات امیرکبیر.
-        الیویه (1380)، سفرنامه­ی الیویه، تهران : انتشارات اطلاعات.
-        آدمیت، فریدون (1354)، امیرکبیر و ایران،تهران: خوارزمی.
-        پرنیان، شیده (1368)، «طب سنتی در ایران»، نشریه نیکی، س1.ش9 .شهریور.
-        پولاک، یاکوب ادوارد (1368)، سفرنامه پولاک: ایران و ایرانیان، ترجمه کیکاوس جهانداری،چ دوم ،تهران: خوارزمی.
-        تاج بخش، حسن (1375)، تاریخ دامپزشکی و پزشکی ایران، جلد دوم، تهران: دانشگاه تهرن.
-        حسن بیگی، م (1373)، تهران قدیم، تهران: انتشارات ادب، زمستان.
-        دروویل، گاسپار (1370)، سفر در ایران، ترجمه منوچهر اعتماد مقدم، بی جا: شباویز.
-        دیولافوا (1361)، سفرنامه مادام دیولافوا، ترجمه و نگارش فره وشی (مترجم همایون سابق)، تهران: انتشارات کتاب فروشی خیام.
-        دوگاردان، کنت آلفرد (1362)، خاطرات مأموریت ژنرال گاردان در ایران، ترجمه عباس اقبال آشتیانی، به کوشش همایون شهیدی، تهران: بی نا.
-        رایس،کلارا کولیور (1383)، زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان، ترجمه دکتر اسد ا...آزاد، تهران : نشر کتابدار.
-        روستایی، محسن (1382)، تاریخ طب و طبابت در ایران: از عهد قاجار تا پایان عصر رضاشاه، جلد اول،تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
-        رنجبران، زینب (1387)، « باورها و نگرش ایرانیان پیرامون تقابل طب سنتی با طب جدید در عصر ناصری و مظفری»، پایان نامه کارشناسی ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی، دانشگاه شیراز.
-        سرنا، کارلا (1363)، سفرنامه کارلاسرنا: مردم و دیدنیهای ایران، ترجمه غلامرضا سمیعی، تهران: نشر نو.
-        سیفی فمی تفرشی، مرتضی (1369)، تهران در آیینه زمان، تهران: انتشارات اقبال.
-        شمس اردکانی، محمدرضا؛ عظیمی، رقیه سادات؛ قاسملو، فرید، (1390) روند تحول پزشکی نوین ایران از دارالفنون تا تأسیس دانشگاه تهران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-        شهری، جعفر (1368)، تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم، جلد دوم، تهران: رسا.
-        ________  (1357)،گوشه‌ای از تاریخ اجتماعی تهران قدیم، تهران: امیرکبیر.
-        شیل، مری (1368)، خاطرات لیدی شیل، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران : نشر نو.
-        عین السلطنه، قهرمان میرزا (1374)، روزنامه خاطرات عین السلطنه، تهران: انتشارات اساطیر.
-        کلانتر ضرابی ، عبدالرحیم (1356)، تاریخ کاشان، به کوشش ایراج افشار، تهران : انتشارات امیرکبیر.
-        فلور، ویلم (1366)، جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار، جلد اول، ترجمۀ ابوالقاسم سری، تهران: توس.
-        فلاندن ، اوژن ( 1356)، سفرنامه فلاندن، ترجمه حسین نور صادقی،  تهران: انتشارات اشراقی.
-        ______ (1386)، سلامت مردم در ایران قاجار، ترجمه ایرج نبی پور، بوشهر: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی بوشهر.
-        گلیمور، جان (1354)، گزارش بررسی شرایط صحیحه در مملکت ایران، ترجمه کیومرث ناصری، تهران: بی نا. 
-        الگود، سیریل (1356)، تاریخ پزشکی ایران و سرزمین­های خلافت شرقی، ترجمه باهرفرقانی، تهران : انتشارات امیرکبیر.
-        مستوفی، عبدالله (بی­تا)، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، جلد اول، تهران: زوار.
-        ملکم ،سرجان، تاریخ ایران، جلد دوم، ترجمه میرزا اسماعیل حیرت،تهران: دنیای کتاب، 1362.
-        منظورالاجداد، محمدحسین (1368)، نگاهی گذرا به وضعیت بهداشت و بهداری در زمان ناصرالدین شاه قاجار، تهران: گنجینه، دفتر دوم به مناسبت دویستمین سال مرکزیت تهران: زمستان.
-        نجمی، ناصر (1368)، تهران قدیم، چ هفتم، تهران: جان زاده.
-        ویلسون، چارلز جیمز (1363)، تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه، به کوشش جمشید دودانگه و مهرداد نیکنام، تهران: زرین.