اقتصاد شهری غزنه در دورة حکومت غوریان (569 تا 612 ه.ق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگده ادبیات و علوم انسانی ،دانشگاه شیراز، گروه تاریخ، شیراز، ایران

2 گروه آموزشی تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

در دوره حاکمیت غزنویان بر غزنه (351 – 569 ق) این شهر از وضعیت اقتصادی مناسبی برخوردار بود. مداخلات و تهاجماتی که در اواخر عصر غزنوی بدان شده بود موجب شد که غزنه به عنوان شهری جنگ­زده با بنیان­های اقتصادی ضعیف به قلمرو غوریان ضمیمه شود. با این حال در دوره غوریان نیز در بسیاری از مؤلفه­ها همچنان به حیات اقتصادی خود ادامه ­داد.  در نوشتار حاضر تلاش شده است تا با استفاده از شیوه توصیفی – تحلیلی مبتنی بر متون کتابخانه­ای وضعیت اقتصادی غزنه در دوره غوریان تبیین شود. یافته­ها حاکی از این واقعیت است که اگرچه غزنه به‌عنوان شهری با پایه­های اقتصادی ضعیف به قلمرو غوریان ضمیمه شد، حاکمیت کوتاه­مدت این دودمان بر غزنه که توام با منازعات سیاسی - نظامی داخلی و خارجی بود، به همراه ذهنیت منفی سلاطین غوری نسبت به غزنه، این شهر نه‌تنها نتوانست رونق گذشته­اش را بازیابد، بلکه در اکثر مؤلفه­های اقتصادی پسرفت بیشتری نیز کرد.

کلیدواژه‌ها


فهرست منابع
الف) کتب فارسی و عربی
-         ابن ­اثیرجزری، عز­الدین (1371). الکامل (تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران)، ج 26، 30 و 31، ترجمه عباس خلیلی و ابوالقاسم حالت، تهران: موسسه مطبوعات علمی.
-         ابن­ حوقل، محمد بن علی (1366). سفرنامه (ایران در صوره­الارض)، ترجمه و توضیح جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.
-         ابن­بکران، محمد بن نجیب (1342). جهان­نامه، به کوشش محمد­امین ریاحی، تهران: انتشارات کتابخانه ابن­سینا.
-         اصطخری، ابواسحاق ابراهیم (1368). مسالک و ممالک، چ 3، به اهتمام ایرج افشار، تهران: علمی فرهنگی.
-         اشپولر، برتولد (1369). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ج 2، ترجمه مریم میراحمدی، تهران: علمی فرهنگی.
-         اعظم، عبدالشبیر (1389). مجموعه مقالات سمینار علمی- تحقیقی غزنه و غزنویان در گستره تاریخ، کابل: نشر ریاست نشرات آکادمی علوم.
-         ادریسی، محمد بن محمد بن عبدالله (1388). ایران در کتاب نزهه­المشتاق، ترجمه عبدالحمید آیتی، طرح، مقدمه، بررسی و تدوین نهایی از حسن حبیبی، تهران: بنیاد ایرانشناسی.
-         بارتولد، واسیلی ولادیمیرویچ (1386). تذکره جغرافیایی تاریخ ایران، ترجمه حمزه سردادور، مشهد: توس.
-         باسورث، ادموند کلیفورد (1384). تاریخ غزنویان، ج 1 و 2، چ 4، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
-         بداونی، عبدالقادر بن ملوک­شاه (1379). منتخب­التواریخ، ج 1، تصحیح توفیق سجادی و مولوی احمد صاحب، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
-         بناکتی،­ابوسلیمان­ داوود بن ابی­الفضل محمد (1368). روضه­اولی­الالباب فی­معرفه­التواریخ­و­لانساب (تاریخ بناکتی)، تصحیح جعفر شعار، تهران: انجمن آثار ملی.
-         بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین (1383). تاریخ بیهقی، چ 4، تصحیح علی‌اکبر فیاض، به اهتمام محمدجعفر یاحقی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
-         بیرونی خوارزمی، ابوریحان محمد بن احمد (1374). الجماهر­فی­الجواهر، تحقیق یوسف هادی، تهران: شرکه­النشر العلمی و­الثقافی.
-         تاریخ سیستان (1352). تصحیح ملک­الشعرای بهار، تهران: بی­نا.
-         جوزجانی، منهاج­السراج (1363). طبقات ناصری (تاریخ ایران و اسلام)، ج 1، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب، تهران.
-         حبیبی، محسن (1326). از شار تا شهر: تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن، تهران: دانشگاه تهران.
-         حدودالعالم من­المشرق الی المغرب (1362). به کوشش منوچهر ستوده، تهران: کتابخانه طهوری.
-         خواندمیر، غیاث­الدین بن همام­الدین حسینی (1333). حبیب­السیر فی اخبار افراد­البشر، ج 2، زیر نظر محمد دبیر­سیاقی، تهران: کتاب‌فروشی خیام.
-         خوافی، احمد بن محمد فصیح (1386). مجمل فصیحی، ج 2، تصحیح محسن ناجی نصرآبادی، تهران: اساطیر.
-         خیرآبادی، مسعود (1378). شهرهای ایران، ترجمه حسین حاتمی نژاد و عزت­الله مافی، مشهد: نیکا.
-         سلطان‌زاده، حسین (1367). مقدمه­ای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران، چ 2، تهران: امیرکبیر.
-         شبانکاره­ای، محمد بن علی بن محمد (1363). مجمع­الانساب، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
-         طوسی، نظام­الملک (1347). سیاست­نامه، چ 2، به اهتمام هیوبرت دارک، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-         طوسی، محمد بن محمود بن احمد (1345). عجایب­المخلوقات، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-         عتبی، محمد بن عبدالجبار (1374). تاریخ یمینی، چ 3، ترجمه ابوالشرف ناصح بن ظفر جرفاذقانی، تصحیح جعفر شعار، تهران: علمی فرهنگی.
-         عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر بن زیار (بی­تا). قابوس­نامه، به اهتمام و تصحیح سعید نفیسی، تهران: بی­نا.
-         عروضی سمرقندی، نظامی (1385). چهار­مقاله، چ 2، بر اساس تصحیح محمد قزوینی، تصحیح جدید و شرح و توضیح از سعید قره­بگلو و رضا انزابی­نژاد، تهران: جامی.
-         فروزانی، ابوالقاسم (1390). غزنویان از پیدایش تا فروپاشی، چ 4، تهران: سمت.
-         فروغی ابری، علی­اصغر(1390). تاریخ غوریان، چ 6، تهران: سمت.
-         فرخی سیستانی، ابوالحسن علی بن جولوغ (1349). دیوان اشعار، چ 2، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
-         قزوینی، زکریابن محمدبن محمود (1373). آثارالبلاد و اخبارالعباد، با ترجمه و اضافات جهانگیرمیرزاقاجار، تصحیح و تکمیل میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
-         کلیفورد، مری لوئیس (1386). سرزمین و مردم افغانستان، ترجمه مرتضی اسدی، تهران: علمی فرهنگی.
-         گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک (1363). زین­الاخبار (تاریخ گردیزی)، تصحیح و تحشیه عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
-         لمبتون، آن کاترین سواین (1390). تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران: نی، تهران.
-         منصور بن سعید (فخر مدبر)، محمد (1346). آداب­الحرب و­الشجاعه، به تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: شرکت نسبی اقبال و شرکا.
-         میرغلام محمدغبار (1368). جغرافیای تاریخی افغانستان، چ 4، حواشی و تعلیقات فرید بیژند، کابل: انتشارات لینوتایپ مطبعه دولتی.
-         مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1361). احسن­التقاسیم ­فی­لمعرفه­الاقالیم، ج 2، ترجمه علینقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان.
-         مقدسی، محمد بن طاهر (1381). آفرینش و تاریخ، ج 4، چ 2، مقدمه و ترجمه و تعلیقات از محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه، تهران.
-         میرخواند، محمد بن خاوندشاه بلخی (1375). تاریخ روضه­الصفا، ج 6 و 7، چ 2، تهذیب و تلخیص عباس زریاب، تهران: علمی.
-         نرشخی، ابوبکر محمد بن جعفر (1363). تاریخ بخارا، ترجمه ابونصر احمدالقباوی، تلخیص محمد بن زفر بن عمر، تصحیح مدرس رضوی، چ 2، تهران: توس.
-         هندوشاه استرآبادی، محمدقاسم (1387). تاریخ فرشته از آغاز تا بابر، تصحیح محمد رضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
-         ثعالبی، ابومنصور عبدالملک بن محمد بن اسماعیل (1368). لطائف­المعارف، ترجمه علی­اکبر شهابی خراسانی، مشهد: آستان قدس، مشهد.
-         یاقوت حموی، شهاب­الدین ابوعبدالله (1965). معجم­البلدان، المجلدالثانی، الطبعه­الاولی، تهران: منشورات مکتبه­الاسدی.
 
ب) مقالات
-         اشرف، احمد (1374). «نظام صنفی و جامعه مدنی»، ایران­نامه، سال چهاردهم، شمار دهم، صص 5 – 40.
-         __________ «ویژگی­های تاریخی شهرنشینی در ایران دوره اسلامی»، (1375).  نامه علوم اجتماعی، شماره چهارم، صص 7 – 49.
-         پاینده، محدثه، غفرانی، علی و عبدالرحیم قنوات (1393). «اهمیت تاریخی و ساختار اقتصادی شهر غزنه در پرتو حیات سیاسی عصر غزنویان»، مجله تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، سال پنجم، شماره شانزدهم، صص 156-131.
-         خسروبیگی، هوشنگ و نوروزی، جمشید (1396). «عوامال دیرپایی دوران حکومت غوریان«، مجله پژوهش­های تاریخی، سال پنجاه و سوم، شماره چهارم، صص 237 – 252.
-      رضوی، ابوالفضل (1388). «ساختار زندگی شهری درایران دوره اسلامی»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، صد سی و چهارم، صص 2-17.
-         گراوند، مجتبی، جعفری، فرشید و مصطفی رسول­پور (1394). «واکاوی اوضاع فرهنگی غزنه از قرن سوم تا قرن ششم ه.ق»، پژوهشنامه خراسان بزرگ، سال ششم، شماره نوزدهم، صص 113 – 135.
 
ج) پایان­نامه­ها
-         صنعتگر، فتانه (1392). «سیاست­های نظامی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی غوریان در شرق ایران»، استاد راهنما اسماعیل حسن زاده، دانشگاه الزهرا، تهران.
References
 
-                      Bosworth, Clifford Edmund (1962). »the imperial policy of the early Ghaznavids«, Islamic studies, journal of the central institute of Islam research, V 1, N 3, P P: 49-82.
-                      Bombaci, Alession (1959). »summary report on the Italian archaeo logical mission in afganistan, introduction to the excaration at ghazni«, east and west, instituto italiano per Africa a loriente(ISIAO), V 10, N ½, P: 3-22.
-                      King, Anya (2011). »eastern Islamic rulers and the trade with eastern and inner Asia in the 10th_11th centuries«, bulletin of the Asia institute, V 25, p p: 175-185.
-                      Thomas, Edward (1847).»on the coins of the king of Gazni«, journal of the royal Asiatic society of great Britian an Irland, V 9, university press, London, p p: 267-386.