نمایش باورهای شیعی بر سکه‌های دوره تیموری

نویسندگان

1 عضو هیات علمی و مدیر گروه آموزشی فرش دانشکده هنر دانشگاه سمنان

2 مدرس تاریخ آموزش و پرورش

چکیده

تیموریان، غیرایرانی‌تبار و سنّی‌مذهب بودند و سلطنت آنها بر پایۀ تسامح، متکی بر تفکر و اندیشۀ اسلامی بود. مسکوکات از ابزارهای ارزشمند برای نمایش قدرت و اندیشۀ حاکمان محسوب می‌شدند. ضرورت انجام این پژوهش، بررسی سیاست مذهبی دورۀ تیموری با رویکرد بر سکه‌های آن عصر است. نوشتار حاضر به دنبال پاسخگویی به این پرسش‌هاست: اشکال مختلف باورهای شیعی بر سکه‌های دورۀ تیموری چگونه بوده است؟استفادۀ حاکمان تیموری از شعائر مذهب تشیّع بر سکه‌ها، متکی بر چه عواملی صورت پذیرفته است؟نتایج گویای این است که در سکه‌های دورۀ تیموری با بهره‌گیری از عناصر نوشتاری و بصری، پنج گونۀ متفاوت از شعائر شیعی به‌نمایش درآمده‌اند. اهل بیت‌دوستی حاکمان تیموری، توجه به شیعیان برای کسب مشروعیت‌،  نگرش مذهب حنفی به اهل بیت و ائمه‌، وجود مرقد امام رضا (ع) در قلمرو اصلی تیموریان‌، آنها را به تعامل در مقابل پیروان مذهب شیعه در جامعۀ تحت حاکمیتشان تشویق و ترغیب نموده است. گردآوری اطلاعات در نوشتار حاضر به‌شیوۀ کتابخانه‌ای و مشاهدۀ مستقیم آثار بوده و روش تحقیق، تحلیلی- تطبیقی است.

کلیدواژه‌ها


ابن شهرآشوب. (۱۳۷۹ ق). مناقب. قم: علامه.
- الشیبی، کامل مصطفی. (۱۳۵۲). تشیّع و تصّوف. ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگوزلو. تهران: امیرکبیر.
- ابن‌عربشاه. (۱۳۷۳). عجایب‌المقدور. ترجمة محمدعلی نجاتی. تهران: علمی و فرهنگی.
- ابوحنیفه. (۱۳۴۲).  الفقه الاکبر. ترجمة المصّنف. حیدرآباد دکن: مطبعۀ مجلس دائره المعارف النظامیه.  عبارت دایره المعارف النظامیه عنوان مجلسی هست که کتاب در ان به چاپ رسیده مانند بنیاد دانشنامه نگاری ایران که وظیفه انتشار دایره المعارف در تخصص های مختلف را به عهده دارد و خود دارای انتشارات مستقل و مخصوص است.
- ابن‌خلدون، عبدالرحمن. (۱۳۵۲). مقدمۀ ابن‌خلدون. ترجمۀ محمد پروین‌گنابادی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی‌بن محمدبن علی. (۱۳۸۶).  الموضوعات. ج۱. بی‌جا.
- امینی، عبدالحسین. (۱۴۳۰ه.ق).  الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب. ج ۵. قم: مؤسسة دائرة‌ معارف الفقه الاسلامی.
 - بغدادی، احمد. (بی‌تا). تاریخبغداد. بیروت: دارالکتب العلمیه.
- تاکستن و دیگران. (۱۳۸۴). تیموریان. ترجمة یعقوب آژند. تهران: مولی.
- ترابی‌طباطبایی، سید جمال. (۱۳۴۷). سکه‌های اسلامی ایلخانی و تیموری. تبریز: ادارۀ کل موزه‌ها.
- ترابی‌طباطبایی، سید جمال. (۱۳۵۵). سکه‌های آق قویونلو و مبنای وحدت حکومت صفویه در ایران. تبریز: ادارۀ کل موزه‌ها.
- توختییف، عرفان. (۱۳۷۷). سیاست پولی و مالی تیمور و سکه‌های آنها. به کوشش بهمن اکبری. قم: کتابخانۀ بزرگ آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
- جعفریان، رسول. (۱۳۶۹).  تاریختشیّعدرایران. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
- جکسون، پیتر؛ لاکهارت، لورنس.(۱۳۸۷).  تاریخ ایران کمبریج. ترجمۀ دکتر تیمور قادری. ج 6. تهران: مهتاب.
- حافظ‌ابرو، نورالله. (۱۳۷۲). زبدةالتواریخ. به تصحیح حاج سیدجوادی. تهران: وزارت ارشاد.
- حداد عادل، غلامعلی. (۱۳۸۲). دانشنامۀ جهان اسلام، ج 7. تهران: بنیاد دائرۀ‌المعارف اسلامی.
- حسینی‌تربتی، ابوطالب. (۱۳۴۲). تزوکات تیموری. تهران: کتابفروشی اسلامی.
- خزایی، محمد. (۱۳۸۰).«نقش شیر نمود امام علی در هنر اسلامی».چاپ‌شده در کتاب ماه هنر. ش ۳۱ و ۳2، صص ۳۷-۳۹.
- خواندمیر، غیاث‌الدین. ( ۱۳۵۳). حبیب‌السیر.  با مقدمة جلال‌الدین همایی. ج ۴. تهران: گلشن.
- زرگری‌نژاد، غلامحسین. (بی‌تا).  تاریخاندیشه‌هایسیاسیدرجهاناسلام. بی‌جا.
- زمچی اسفزاری، معین‌الدین. (۱۳۳۸). روضات‌الجنات. به اهتمام سیدکاظم. تهران: دانشگاه تهران.
- سلیمانی، سعید. (۱۳۹۱).  «اهمیت علم سکه‌شناسی ایرانی». چاپ‌شده درکتاب ماه تاریخ و جغرافیا. ش ۱۷۸، صص ۳۸-۳۹.
- سمرقندی، کمال. (۱۳۸۳). مطلع‌السعدین، به اهتمام نوایی. تهران: پژوهشگاه.
- شریعت‌زاده، سید علی‌اصغر. (۱۳۹۰).  مجموعۀ سکه‌های ایران زمین (مجموعه سکه‌های موزۀ ملک آستان قدس رضوی). تهران: پازینه.
- شیخ طوسی، محمدبن حسن. (۱۴۱۴ق). الأمالی. قم: انتشارات دارالثقافة.
- عقیلی، ابی جعفر محمدبن عمروبن موسی بن حماد. (۱۹۸۴م). الضعفاء الکبیر. ج ۵. بیروت: دارالکتب العلمیه.
- علامه طباطبایی، سید محمدحسین.(۱۳۷۴). شیعه در اسلام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- فروغیان، صدیقه. (۱۳۹۱). موزۀ سکۀ بانک سپه. تهران: بخش آموزش بانک سپه.
- قاضی، ابوالفضل. (۱۳۷۷). حقوق اساسی و نهادهای سیاسی. تهران: دانشگاه تهران.
- نطنزی، معین‌الدین. (۱۳۳۶). منتخب‌التواریخ. به تصحیح جان اوبن. تهران: کتابفروشی خیام.
- محمدی‌اشتهاردی، محمد. (۱۳۷۱). ایرانیان مسلمان در صدر اسلام و سیر تشیّع در ایران. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
- ملک‌زاده بیانی، ملک. (۱۳۸۱).  تاریخ سکه از قدیمی‌ترین ازمنه تا دورۀ ساسانیان. تهران: دانشگاه تهران.
- منز،  بئاتریس. (۱۳۹۰). قدرت، سیاست، مذهب در ایران عهد تیموری. ترجمۀ جواد عباسی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
- میرجعفری، حسین. (۱۳۸۵). تاریخ تیموریان و ترکمانان. تهران: سمت.
- یزدی، شرف‌الدین علی. (۱۳۳۶). ظفرنامه. به تصحیح و اهتمام محمد عباسی. ج ۲. تهران: امیرکبیر.